Στον σύγχρονο, ψηφιακό, κόσμο, τα συμβατικά μέσα ενημέρωσης έχουν χάσει τη θέση τους στη συνείδηση του κοινού -ίσως όχι άδικα. Το κενό καλύπτουν ιστοσελίδες που φέρονται ως ενημερωτικές (αλλά δεν είναι ακριβώς τέτοιες) και, φυσικά, τα κοινωνικά δίκτυα που λειτουργούν ως ιστότοποι παντός σκοπού.
Η εξέλιξη της τεχνολογίας επέφερε, επίσης, δραματικές αλλαγές τόσο στο είδος και την ποιότητα της ψηφιακής ενημέρωσης όσο και στους τρόπους με τους οποίους αυτή υλοποιείται. Πλέον, ένας τρομακτικά μεγάλος αριθμός ανθρώπων δεν αναζητά ενεργά πηγές ενημέρωσης, ούτε ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για ποιοτικό και έγκυρο περιεχόμενο. Αντίθετα, καταναλώνει άρθρα που δημιουργούνται με ευφάνταστους τίτλους και πομπώδεις εκφράσεις στοχεύοντας στο να αλιεύσουν όλο και περισσότερους αναγνώστες-υποψήφιους πελάτες.
Και όλα αυτά, βέβαια, αν και εφόσον ο επισκέπτης δελεαστεί από κάποιο «clickbait», καθώς σκρολάρει μηχανικά στη ροή του «ενημερωτικού» υλικού που εμφανίζεται στην οθόνη του έξυπνου τηλεφώνου του.
Την ίδια στιγμή, τα ελάχιστα εναπομείναντα μέσα ενημέρωσης που δε θυσιάζουν την εγκυρότητα και τη δεοντολογία στον βωμό των εσόδων και της φήμης αντιμετωπίζουν πρόβλημα χρηματοδότησης. Βλέπετε, ενώ αρκετοί υποστηρίζουν πως η διαδικτυακή πληροφόρηση πάσχει σε πολλά σημεία, η πλειονότητα των επισκεπτών ενημερωτικών ιστότοπων παγκοσμίως δεν επιθυμεί να πληρώνει για αυτήν τη δραστηριότητα.
Πληροφορία
Κάπως έτσι, χωρίς καν να το συνειδητοποιούν, αφήνουν το ψηφιακό τοπίο ελεύθερο σε εταιρείες που δεν έχουν την παραμικρή -πραγματική- σχέση με τον ενημερωτικό τομέα, ούτε είναι αυτό το κύριο αντικείμενό τους. Το προϊόν τους είναι «δωρεάν», είναι άμεσα προσβάσιμο, είναι παντού. Είναι, όμως, αληθινή ενημέρωση;
Η… αρχισυνταξία των αλγόριθμων
Έχουμε ήδη περάσει σε μια νέα εποχή για την ενημέρωση, όπου τον ρόλο του αρχισυντάκτη αναλαμβάνουν αλγόριθμοιπου αναπτύσσονται αποκλειστικά για αυτόν τον σκοπό. Επιλέγουν τη θεματολογία, τη σειρά με την οποία θα εμφανίζονται -άρα και θα προωθούνται- οι ειδήσεις και έχουν τη δυνατότητα να εντοπίζουν θέματα που μας ενδιαφέρουν ώστε να τα συνοδεύουν με άλλα σχετικά.
Όλα αυτά μπορεί να είναι επιθυμητά για κάποιους αφελείς, έχουν όμως σκοτεινά σημεία. Οι αλγόριθμοι αυτοί δε σχεδιάζονται με γνώμονα την ορθή και έγκυρη ενημέρωση του κοινού αλλά αποτελούν εξελιγμένη μορφή του «clickbaiting». Παρουσιάζοντάς μας άρθρα τα οποία είναι πολύ πιθανό να διαβάσουμε (εφόσον γνωρίζουν τα ενδιαφέροντά μας) μεγιστοποιούν την επισκεψιμότητα που δέχεται ο εκάστοτε ιστότοπος και, συνεπώς, τα κέρδη του —που δεν προέρχονται πάντα από διαφανείς διαδικασίες.
Ακριβώς έτσι λειτουργεί, για παράδειγμα, ο νέος αλγόριθμος του Facebook. Δεν ελέγχονται ιδιαίτερα οι ίδιες οι ειδήσεις και οι πηγές τους ως προς την εγκυρότητα (μεμονωμένα αλλά και σε βάθος χρόνου) αλλά προκρίνονται τα νέα που συγκεντρώνουν τις περισσότερες αντιδράσεις, όπως αυτές αποτυπώνονται από likes, shares και σχόλια.
Ένα σημαντικό γεγονός που ίσως δεν εμφανίζει αρκετή δραστηριότητα δε θα προβληθεί ποτέ στο timeline μας. Αντίθετα, μια «είδηση» χαμηλής ποιότητας θα μας φτάσει άμεσα, απλά και μόνο επειδή τυγχάνει να «αρέσει» σε εκατό φίλους μας, οι μισοί από αυτούς τη μοιράστηκαν μαζί μας και το ένα τρίτο έκανε κάποιο σχόλιο στην ανάρτηση.
Όμως, ενημέρωση δεν είναι μόνο ό,τι μας κεντρίζει το ενδιαφέρον, παρότι όλοι οι άνθρωποι τείνουν να επιλέγουν περιεχόμενο που επιβεβαιώνει την κοσμοθεωρία τους. Καταναλώνοντας επιλεγμένα νέα, περιοριζόμαστε σε ένα μικρό, προσωποποιημένο, μέρος των γεγονότων που συμβαίνουν καθημερινά και η οπτική μας για τον κόσμο δε μπορεί παρά να είναι το ίδιο φιλτραρισμένη.
Εστιάζοντας στη χώρα μας, διαπιστώνουμε ότι ένα πολύ μεγάλο ποσοστό συμπατριωτών μας (67%) αντιμετωπίζουν τα συμβατικά μέσα ενημέρωσης με δυσπιστία και επιλέγουν να μαθαίνουν τα νέα από το Διαδίκτυο, με κύρια πηγή το Facebook, ή να μην ενημερώνονται καθόλου. Αναλογιστείτε τώρα τις συνέπειες που έχει αυτή η πρακτική στη διαμόρφωση των ατομικών απόψεων, που με τη σειρά τους επηρεάζουν άμεσα την κοινωνία στην οποία ζούμε.
Μηχανοποιημένη δημοσιογραφία χωρίς ανθρώπους
Μια ανησυχητική εξέλιξη των παραπάνω είναι η εμφάνιση ενός νέου τύπου ενημέρωσης, που αποκαλείται «αυτοματοποιημένη δημοσιογραφία». Εδώ τα όποια δεδομένα συγκεντρώνονται, αναλύονται και οργανώνονται από υπολογιστές με τη χρήση αλγόριθμων και στη συνέχεια αποκτούν αναγνώσιμη μορφή και δημοσιεύονται ως άρθρα.
Ακολουθώντας τις σύγχρονες μεθόδους της τεχνολογίας, ο ανθρώπινος παράγοντας απουσιάζει σχεδόν ολοκληρωτικά από την παραγωγή ενημερωτικού υλικού και κυριαρχούν τα δεδομένα: οι προτιμήσεις των αναγνωστών, τα -ορθά ή μη- στοιχεία που συλλέγουν οι αλγόριθμοι, η ερμηνεία που αποδίδουν σε αυτά και, εν τέλει, η ψευδής σημαντικότητα που προέρχεται από τα παραπάνω χαρακτηριστικά.
Είναι εύκολο να πιέσετε το «Like» και να αυξήσετε την ορατότητα της ανάρτησης ενός φίλου για την ολοκλήρωση ενός μαραθωνίου ή ένα εκπαιδευτικό άρθρο σχετικά με το πώς να φτιάξετε σούπα κρεμμυδιού. Είναι πιο δύσκολο να πιέσετε το κουμπί «Like» σε ένα άρθρο με τίτλο «Το Νταρφούρ βλέπει τον πιο αιματηρό μήνα εδώ και δύο χρόνια».
Και επειδή, όπως αναφέρθηκε, το ευρύ κοινό αδιαφορεί για τον εντοπισμό έγκυρων μέσων και δεν προτίθεται να τα στηρίξει οικονομικά ή με άλλους τρόπους, οι δημοσιογραφικοί οργανισμοί κάθε μορφής και βεληνεκούς ανακάζονται σταδιακά να υποκύψουν στις νέες απαιτήσεις. Η αρχή έχει γίνει εδώ και μερικά χρόνια σε μέσα διεθνούς κύρους, όπως το Associated Press, το Reuters, η Washington Post και η ProPublica, ενώ παράλληλα μικρότερα μέσα από διάφορες χώρες (ενδεικτικά, οι αντίστοιχες Υπηρεσίες Τύπου σε Αυστρία και Νορβηγία) δοκιμάζουν κάποια μορφή αλγοριθμικής δημοσιογραφίας.
Όπως όλα δείχνουν, στο όχι και τόσο μακρινό μέλλον η ενημέρωσή μας θα παράγεται ρομποτικά, εξαρτώμενη από το τρίπτυχο «χαμηλό κόστος – υψηλό κέρδος – θυμική αντίδραση». Θα σκεφτείτε, ενδεχομένως, ότι εκεί μας οδηγούν οι «μεγαλοεκδότες». Όμως όχι. Όλα τα διαθέσιμα στοιχεία που έχουν συγκεντρωθεί από έρευνες σε παγκόσμιο επίπεδο συνηγορούν στο ότι αυτό ακριβώς επιθυμούμε εμείς οι ίδιοι με τη στάση μας. Τελικά, μήπως έχουμε ακριβώς την ποιότητα της ενημέρωσης που μας αξίζει;
Πολυμέσα που κατασκευάζουν την ενημέρωση
Σε στενή σχέση με τα προαναφερθέντα, η τεχνολογία των «deepfakes» ήρθε δυναμικά στο προσκήνιο τα τελευταία χρόνια, έχει διεισδύσει στην ενημέρωση και μας παρουσιάζει μια ψηφιακά δημιουργημένη πραγματικότητα. Έχοντας ως βάση την τεχνητή νοημοσύνη και τις δυνατότητες που διαθέτουν τα νευρωνικά δίκτυα, μπορεί να συνθέσει απλές φωτογραφίες αλλά και βίντεο οποιουδήποτε προσώπου σε οποιοδήποτε περιβάλλον, με τα αποτελέσματα να ξεπερνούν κατά πολύ τα αντίστοιχα λογισμικού όπως το Photoshop.
Δεν πρόκειται απλά για «πειραγμένες» εικόνες αλλά για σχεδόν απόλυτα αληθοφανείς φωτογραφίες και πολυμέσα που αρκετές φορές καταφέρνουν να περάσουν επιτυχώς από τον έλεγχο ειδικών, με τον προβληματισμό να γίνεται όλο και πιο έντονος, καθώς η σχετική τεχνολογία εξελίσσεται με ραγδαίους ρυθμούς. Έχοντας αυτό ως δεδομένο, είναι εύλογο το συμπέρασμα ότι ο μέσος άνθρωπος, που δε διαθέτει ικανότητες ανάλυσης των ψηφιακών μέσων και ταυτόχρονα βομβαρδίζεται από αυτά καθημερινά, μπορεί να ξεγελαστεί πολύ εύκολα.
Φυσικά, τα deepfakes μπορούν να χρησιμοποιηθούν για δόλιους σκοπούς. Μιας και βρισκόμαστε σε εκλογική περίοδο, ας δώσουμε ένα σχετικό παράδειγμα: αναγνώστης επισκέπτεται τον ιστότοπο ενός κομματικού μέσου. Εκεί βλέπει ένα βίντεο όπου κάποιος αντίπαλος πολιτικός βρίσκεται σε συγκεκριμένο χώρο και λέει συγκεκριμένα πράγματα. Η άποψή του θα επηρεαστεί άμεσα από αυτά που είδε και άκουσε, και, αναμφίβολα, θα τα γνωστοποιήσει στον κύκλο του. Όμως, θα είναι όλα κατασκευασμένα σε κάποιον υπολογιστή. Τρομακτικό, δεν είναι;
Ειδήσεις χωρίς ίχνος αλήθειας
Καθώς η σφαιρική και όσο το δυνατόν πιο αντικειμενική ενημέρωση έχει πάψει να είναι το ζητούμενο, λέξεις και φράσεις όπως «ψευδείς ειδήσεις» και «μετα-αλήθεια» παγιώνονται στο διεθνές λεξιλόγιο και η δημιουργία τεχνολογίας που θα εξυπηρετεί αυτούς τους σκοπούς είναι απλά η φυσική συνέπεια. Αλγόριθμοι και τεχνητή νοημοσύνη καθορίζουν τα νέα που μαθαίνουμε και βαδίζουμε σταθερά σε μια κατάσταση όπου η «πραγματικότητα» θα διαδραματίζεται μπροστά στα μάτια μας αλλά δε θα είναι αληθινή.
Αδιαφορώντας για την ποιότητα και την ουσία των ειδήσεων, επιτρέπουμε στην ενημέρωση να μεταβληθεί σε, μηχανικά παραγόμενο, εμπορικό προϊόν, ενώ τα νέα δημοσιεύονται και αναπαράγονται με τη μορφή «viral» περιεχομένου. Θυμηθείτε το αυτό την επόμενη φορά που θα πιάσετε τον εαυτό σας να «ενημερώνεται» από τη ροή κάποιου κοινωνικού δικτύου. Πιθανότατα, αυτό που θα επιλέξετε να διαβάσετε δε συνέβη ποτέ και δε γράφτηκε από ανθρώπινο χέρι.
Πρωτότυπη δημοσίευση 08/07/2019
via osarena.net
