Οι εξελίξεις του πολέμου στο Αφγανιστάν συνιστούν μια τεραστίων διαστάσεων ήττα για τη Βορειοατλαντική Συμμαχία του ΝΑΤΟ, τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής και ευρύτερα αυτό που αποκαλούμε Δυτική κυριαρχία. Πρόκειται για μια ήττα πολλών επιπέδων από τις οποίες το στρατιωτικό σκέλος είναι μονάχα το ένα μόνο από αυτά, και ίσως όχι και το σημαντικότερο.
Ανεξάρτητα από τι το συνέβαινε στο Αφγανιστάν πριν το 2001 και ποιες εξωτερικές ή εσωτερικές δυνάμεις έδρασαν εκεί, η στοχοποίηση του καθεστώτος των Ταλιμπάν ως εχθρού της Δύσης, και η στρατιωτική επέμβαση για την ανατροπή τους άνοιξε έναν νέο ιστορικό κύκλο στη μετά το Ψυχρό Πόλεμο εποχή.
Είχε προηγηθεί η δεκαετία που στιγματίστηκε από γεγονότα όπως η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης (δύο χρόνια μετά τον τερματισμό της δικής της αποτυχημένης στρατιωτικής επέμβασης στο Αφγανιστάν), ο πρώτος πόλεμος του Κόλπου και η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας μετά από τον εμφύλιο και τη νατοϊκή επέμβαση στα βόρεια βαλκάνια. Ήταν μια εποχή που η δύναμη και το μεγαλείο της Δύσης έμοιαζαν ανυπέρβλητα, μέχρι που οι ΗΠΑ δέχτηκαν τη μεγαλύτερη επίθεση στο έδαφος τους μετά τον Ιαπωνικό βομβαρδισμό του Περλ Χάρμπορ στο Β Παγκόσμιο Πόλεμο. Η 11η Σεπτεμβρίου και η τετραπλή επίθεση που σημειώθηκε σε στόχους σύμβολα της στρατιωτικής, εμπορικής και πολιτισμικής ισχύς των ΗΠΑ προκαλώντας χιλιάδες νεκρούς, μια επίθεση που ανέλαβε το ισλαμικό ριζοσπαστικό διεθνές δίκτυο της Αλ Κάιντα, ήρθε να ανατρέψει τους συσχετισμούς αυτούς και να αποδείξει στον κόσμο ότι η υπερδύναμη είναι τρωτή.
Σε ένα καθαρά πρακτικό επίπεδο ο πόλεμος στον Αφγανιστάν, αρχής γενομένης 7 Οκτωβρίου 2001, επιδίωξε να επαναεπιβεβαιώσει την ισχύ της πολεμικής μηχανής των ΗΠΑ με τέτοιο τρόπο ώστε κανείς να μη ξαναδιανοηθεί κάτι παρόμοιο. Η αποφασιστικότητα και η συντριπτική ισχύς μιας στρατιωτικής επέμβασης και της ανατροπής ενός καθεστώτος με τη συνακόλουθη στρατιωτική κατοχή -για όσο χρειαστεί να σχηματιστεί ένα νέο φίλα προσκείμενο καθεστώς- θα έστελνε ένα ηχηρό μήνυμα στον πλανήτη ολόκληρο που θα έλεγε «μη μπλέκετε μαζί μας». Επιπλέον θα διασφαλίζονταν όλα εκείνα τα γεωπολιτικά και οικονομικά πλεονεκτήματα που κερδίζει μια μεγάλη δύναμη όταν κατέχει ή επηρεάζει άμεσα μια επικράτεια υψηλού γεωπολιτικού ενδιαφέροντος.
Από την άλλη σε ένα πιο συμβολικό επίπεδο, ο πόλεμος ενάντια στο Αφγανιστάν ταυτίστηκε με το διεθνή πόλεμο κατά της τρομοκρατίας η οποία τότε προσωποποιούταν κατά προτεραιότητα στον ισλαμικό φανατισμό. Ο πόλεμος αυτός επιχειρήθηκε να παρουσιαστεί ως ευρύτερος και συνολικός ως προς το φαινόμενο της τρομοκρατίας, την οποία οι δυτικές δημοκρατικές δυνάμεις καλούνται να αντιμετωπίσουν για έναν πιο ελεύθερο και δημοκρατικό κόσμο. Επομένως δεν επρόκειτο αποκλειστικά για μια στρατιωτική αναμέτρηση αλλά και για μια ηθική, καθώς αναμετριόταν σχηματικά ο «κόσμος του φωτός» (που υποτίθεται αντιπροσωπεύουν τα ελεύθερα δημοκρατικά κράτη της Δύσης) με τον «κόσμο του σκότους» (που αντιπροσωπεύουν σκληρά θεοκρατικά καθεστώτα που υποθάλπουν την τρομοκρατία όπως αυτό των Ταλιμπάν).
Πολύ περισσότερο δε, το ηθικό πλεονέκτημα της η Δύση το διεκδικούσε με το να εμφανίζεται ως η απελευθερώτρια δύναμη που σπάει τα δεσμά ενός λαού από μια φρικτή τυραννία. Η αναμέτρηση αυτή είχε κατά συνέπεια και ιδεολογικό αλλά και πολιτισμικό υπόβαθρο, καθώς επρόκειτο για μια αντιπαράθεση των «ελεύθερων» δημοκρατικών αξιών της Δύσης με τις σκοταδιστικές και ανελεύθερες αξίες του φανατικού Ισλάμ.
Ωστόσο ο πόλεμος ενάντια στην τρομοκρατία δεν εξαντλείται μόνο στο πόλεμο στο Αφγανιστάν, όπου όλες σχεδόν οι χώρες του ΝΑΤΟ ενεπλάκησαν ακολουθώντας την εκστρατεία των ΗΠΑ. Ο πόλεμος κατά της τρομοκρατίας έμελλε να στραφεί κατά οποιουδήποτε δεν συμμορφωνόταν με τας υποδείξεις των ΗΠΑ και της Δύσης γενικά (εισβολή στο Ιράκ δυο χρόνια αργότερα το 2003) και δευτερευόντως σε κάθε είδους εσωτερική απειλή εντός των κρατών. Από το 2001 και μετά ολοένα και περισσότερα κράτη, ιδίως δυτικά, καλούνταν να εναρμονίσουν τις εσωτερικές τους νομοθεσίες υιοθετώντας ακόμα και αντισυνταγματικά μέτρα ώστε να περιλαμβάνουν ειδικά πλαίσια εξαίρεσης ενάντια σε κάθε θεωρούμενη τρομοκρατική οργάνωση.
Υπογράφηκαν μνημόνια συνεργασίας μεταξύ διαφόρων κρατών για κοινές επιχειρήσεις απαγωγής, ανάκρισης, βασανισμού και εξαφάνισης υπόπτων για τρομοκρατία σε μυστικές βάσεις στο εσωτερικό χωρών συνεργασίας (rendition program). Περιβόητα κολαστήρια κράτησης υπόπτων τρομοκρατίας όπου κανένα ανθρώπινο δικαίωμα δεν είχε ισχύ έρχονταν στο φως (Γκουαντάναμο, Αμπού Γκράιμπ) προκαλώντας συζητήσεις και σκεπτικισμό γύρω από την ηθική ακεραιότητα του πολέμου ενάντια στην τρομοκρατία όπως διεξαγόταν, ακόμα και στο εσωτερικό των ΗΠΑ.
Είκοσι χρόνια μετά λοιπόν και αφού και η δεύτερη στρατιωτική επέμβαση του ΝΑΤΟ στο Ιράκ στέφθηκε με απόλυτη αποτυχία όσον αφορά τους διακηρυγμένους στόχους της συμμαχίας, οι Ταλιμπάν επανέρχονται στην εξουσία στο Αφγανιστάν αναγκάζοντας τις χώρες της Συμμαχίας να αποχωρήσουν ατάκτως η μία μετά την άλλη μέσα από ένα σχέδιο εκκένωσης της χώρας διαμέσου του διεθνούς αεροδρομίου της πρωτεύουσας στη Καμπούλ. Είχαν προηγηθεί χρόνιες διαπραγματεύσεις των ΗΠΑ με την ηγεσία των Ταλιμπάν, διαπραγματεύσεις που αφορούσαν την αποχώρηση της συμμαχίας και την έναρξη ειρηνευτικών συνομιλιών με την αφγανική κυβέρνηση, κι αυτό παρά το γεγονός ότι μεταξύ των βασικών χαρακτηριστικών του πολέμου κατά της τρομοκρατίας- που μπαίνει σε άλλες βάσεις μετά το 2001- ήταν και το «δεν διαπραγματευόμαστε με τρομοκράτες».
Είκοσι χρόνια μετά λοιπόν και ο απολογισμός του πολέμου είναι πικρός για τη Δυτική Συμμαχία:
α) το οικονομικό κόστος του πολέμου ως τώρα (χωρίς να υπολογίζεται πόσο θα φτάσει συνολικά) ανέρχεται σε περίπου 3 τρις ζημιά. Αν οι πόλεμοι είναι ένα επιπλέον επενδυτικό τερέν η πολεμική επένδυση στην επιχείρηση Αφγανιστάν προέκυψε τοξική σε συντριπτικό ποσοστό . Δεδομένου δε ότι το νέο καθεστώς αναμένεται να είναι κυρίαρχο και να καθορίζει τη δική του αυτόνομη οικονομική πολιτική, κάθε ενδεχόμενο γεωστρατηγικό και οικονομικό πλεονέκτημα από την επέμβαση στο Αφγανιστάν απλά πάει περίπατο
β) όχι μόνο δεν επαναεπιβεβαιώθηκε η στρατιωτική υπεροχή των ΗΠΑ και της Δυτικής Συμμαχίας αλλά ταπεινώθηκε και εξευτελίστηκε με την επικράτηση των κατά πολύ υποδεέστερων σε στρατιωτικό επίπεδο Ταλιμπαν. Αυτό το «δε μπλέκεται μαζί μας» όχι μόνο δεν έπιασε τόπο εν τέλει αλλά εμφανίζει σε όλο τον κόσμο και σε όλους τους εχθρούς των ΗΠΑ και της Δύσης τα τρωτά τους σημεία, τις αδυναμίες τους και τις αντοχές τους. Οι συνέπειες από αυτό αναμένεται να είναι απρόβλεπτες σε μακροπρόθεσμο επίπεδο αλλά σίγουρα δε φαίνονται καθόλου ευοίωνες για τη Δύση και τις ΗΠΑ.
γ) το πολιτικό διακύβευμα από τον πόλεμο είναι μια πανωλεθρία από κάθε άποψη. Επανέρχεται το καθεστώς που η Δυτική Συμμαχία ανέτρεψε, ένα καθεστώς που αντιπροσώπευε όλες τις ξένες προς τη δύση αξίες, ένα καθεστώς σκοταδιστικό, απολυταρχικό και τυραννικό το οποίο διοικούσε μια τρομοκρατική οργάνωση. Η δύση απέτυχε ως απελευθερώτρια δύναμη, απέτυχε να αποδείξει ότι το «καλό» νικάει πάντα, και τώρα είναι αντιμέτωπη με το τετελεσμένο μιας τρομοκρατικής οργάνωσης που θα νομιμοποιηθεί πιθανότατα στη διεθνή σκηνή ως κανονικό κράτος. Η επόμενη μέρα όπου το Αφγανιστάν θα εμφανιστεί ενώπιον της διεθνούς κοινότητας ζητώντας αναγνώριση ταυτόχρονα με οικονομικές και διπλωματικές σχέσεις φαντάζει εφιαλτική και θα είναι από μόνη της μια ταπείνωση και καταβαράθρωση του ηθικού πλεονεκτήματος της Δύσης.
δ) Η γενικότερη υποτιθέμενη πυγμή του «δεν διαπραγματεύομαι με τρομοκράτες» ράγισε και αυτό είναι γεγονός που δημιουργεί τους δικούς του κυμματισμούς στην επιφάνεια του νερού. Το σίγουρο είναι ότι θα επιφέρει μακροπρόθεσμη αλλαγή συσχετισμών σε διάφορα μέτωπα.
ε) Ακόμα και αν η αποχώρηση των Αμερικάνων από το Αφγανιστάν οφείλεται και σε μια αλλαγή προτεραιοτήτων και στην επικέντρωση των δυνάμεων της δυτικής συμμαχίας σε άλλα μέτωπα, θεωρούμενα πιο κομβικά για την ίδια ( πχ Αρκτικός κύκλος, Σινική Θάλασσα) στη βάση του ανταγωνισμού της με πιο σημαντικούς παίκτες ( Ρωσία, Κίνα), η επιλογή αυτή είχε τρομερό κόστος. Διότι σαν οπισθοχώρηση υπήρξε άτακτη μπροστά στα μάτια ολόκληρης της παγκόσμιας κοινότητας, κατόπιν διαπραγματεύσεων με «τρομοκράτες», και μόνο εφόσον είχε γίνει πλέον φανερό και στο τελευταίο «σκυλί του πολέμου» στις ΗΠΑ ότι αυτός ο πόλεμος δεν κερδίζεται, με ότι αρνητικούς συμβολισμούς παράγει αυτό για τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ.
Πέρα από όλα αυτά επιβεβαιώνεται με τον πιο ηχηρό τρόπο ότι οδεύουμε ξανά σε έναν εξαιρετικά πολύπλοκο και πολυπολικό κόσμο. Αυτό φυσικά δημιουργεί αμηχανία σε κάποιες παραδοσιακές αντι-ιμπεριαλιστικές αναλύσεις που επιμένουν να διαβάζουν τα πράγματα με παρωχημένα μοντέλα ανάλυσης διπολικών συστημάτων. Για αυτό ακόμα και σήμερα, μετά από αυτή την επική ήττα του ΝΑΤΟ στο Αφγανιστάν, οι συνέπειες της οποίας δεν έχουν ακόμα ξεκαθαρίσει αλλά αναμένονται καταιγιστικές, συνεχίζουμε να διαβάζουμε από διάφορες μεριές αναλύσεις που κεντροβαρίζουν στο ότι οι Ταλιμπάν ήταν δημιούργημα των ΗΠΑ και των συμμάχων τους, λες και αυτό, ακόμα κι αν ίσχυε κατά 100%, μπορεί να εξηγήσει όλες τις εξελίξεις στην περιοχή από το 1980 ως σήμερα και να ερμηνεύσει την πολυσύνθετη πραγματικότητα που σχηματίζεται από δω και πέρα.
Η νίκη των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν αυτή τη στιγμή ενδυναμώνει τον πόλο του ριζοσπαστικού ισλάμ , και ανεξάρτητα από το αν οι ΗΠΑ ή η Δύση ή οποιοσδήποτε είχε τα προηγούμενα χρόνια και δεκαετίες εφήμερο συμφέρον να χρησιμοποιήσει τη δυναμική αυτή εργαλειακά, βλέπουμε ότι ο πόλος αυτός διαθέτει τη δική του αυτόνομη ατζέντα, τις δικές του διασπάσεις και εμφύλιες διαμάχες, τη δική του εσωτερική πάλη για πολιτική ηγεμονία, καθώς και τη δυνατότητα να νικάει την θεωρούμενη και μεγαλύτερη υπερδύναμη του πλανήτη.
Αναμφίβολα μπαίνουμε σε μια νέα εποχή. Όπως ξαναείπαμε ένας νέος ιστορικός κύκλος ανοίγει, νέες παγκόσμιες ισορροπίες θα διαμορφωθούν, νέες δυνάμεις και υπερδυνάμεις αναμένεται να αναδειχθούν και αυτή η νέα πραγματικότητα απαιτεί και ένα διαφορετικό τρόπο ανάγνωσης που να συμπεριλαμβάνει, και στη μεγάλη και στη μικρή εικόνα, το διαχρονικά χαοτικό τρόπο με τον οποίο διατάσσονται και αναδιατάσσονται μεγάλες και μικρές δυνάμεις στο κόσμο, μακριά από ντετερμινιστικές θεωρίες κλειστών συστημάτων που εμμένουν σε έναν old-school διπολισμό, που και στην εποχή του αδυνατούσε να εξηγήσει τα πάντα.
Αρχική δημοσίευση στις 09/09/2021 στο the-blast.espivblogs.net