Ένα στα πέντε εκτάρια του Περού έχει δοθεί σε πολυεθνικές εταιρείες εξόρυξης και σε αυτά περιλαμβάνετε το μισό της γης των αγροτικών και των ιθαγενών κοινοτήτων στα υψίπεδα των Άνδεων.
Οι απλοί άνθρωποι και η φύση είναι αυτοί που περισσότερο πλήττονται από την απληστία των εταιρειών που συσσωρεύουν χρυσό, ασήμι και χαλκό στο βωμό της κερδοσκοπίας. Ο τρόπος που έχει αντιδράσει ο πληθυσμός έχει επιφέρει σημαντικές αλλαγές στην κοινωνική αντίληψη και δράση.
“Ήμασταν συνθλιμμένοι από τα 20 χρόνια εμφυλίου πολέμου», λέει ο Hugo Blanco, βετεράνος ηγέτης ο οποίος πρωταγωνίστησε στον αγώνα των αγροτών για επανάκτηση της γης στη δεκαετία του 1960 στο Κούσκο. Τώρα είναι αισιόδοξος: «Η πρώτη σύγκρουση στην Conga και τώρα αυτή στο Canaris δείχνουν ότι υπάρχει ένταση και εξάπλωση του κοινωνικού αγώνα. Ενός αγώνα που έχει υιοθετήσει άλλους τρόπους, αλλά που εκφραζόμενος μέσα από τοπικές κοινωνίες είναι πιο αντιπροσωπευτικός των πραγματικών αιτημάτων αυτών που κατοικούν σε αυτή την γη».
Το Περού είναι μια χώρα εξόρυξης. Μέσα από την αποικιακή εκμετάλλευση των ορυχείων ορίζετε και αναδιαρθρώνεται ο κοινωνικός και πολιτικός χάρτης των ιθαγενών λαών που κατοικούσαν στην περιοχή των Άνδεων. Οι τελευταίες δεκαετίες εξόρυξης αντικατοπτρίζονται ακόμη και στις τέχνες και τη λογοτεχνία, με το σημάδι τους να είναι ιδιαίτερα ισχυρό μεταξύ των αγροτών, όπως φαίνεται από τα μυθιστορήματα του Manuel Scorza, ενός από τους πιο εξέχοντες συγγραφείς του Περού. Παρ ‘όλα αυτά δεν είναι η πάλη ενάντια εξόρυξη αυτή που κατείχε περίοπτη θέση στην εσωτερική και εξωτερική εικόνα του Περού.
Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια έχει υπάρξει μια σημαντική αλλαγή. Το 2012 ήταν το έτος της μεγαλύτερης κοινωνικής σύγκρουσης. Σύμφωνα με το Παρατηρητήριο των διενέξεων για τις εξωρίξεις στο Περού, η ένταση της σύγκρουσης αντικατοπτρίζεται στην πόλωση που παράγουν οι αντιμαχόμενες πλευρές (κράτος, επιχειρήσεις από την μία και αγροτικές και ιθαγενής κοινότητες από την άλλη) και την ικανότητά τους να αλλάζουν την ημερήσια διάταξη. Συγκρούσεις που πραγματοποιήθηκαν σε αντίθεση με την ύπαρξη και λειτουργία ορυχείων ανάγκασαν σε παραίτηση την κυβέρνηση του Ollanta Humala : τον Δεκέμβριο του 2011 (μόλις έξι μήνες μετά την ανάληψη των καθηκόντων της) και του Pizarro τον Ιούλιο του 2012, και ενώ υπηρετούσε το πρώτο έτος του στην προεδρία.
«Πριν από δέκα χρόνια ήταν αδιανόητο ότι μια σύγκρουση ενάντια στα μεταλλεία σε μια απομακρυσμένη περιοχή της χώρας, θα κάλυπτε τα πρωτοσέλιδα των μεγάλων εφημερίδων και ήταν παρούσα εκεί για αρκετές εβδομάδες με κάθε σχεδόν τρόπο. Όμως, η βασική καινοτομία είναι ότι «οι κοινωνικές συγκρούσεις που σχετίζονται με την εξόρυξη έχουν μετατραπεί επίσης σε σημαντικές πολιτικές συγκρούσεις, υποχρεώνοντας έως και τον οργανισμό αξιολόγησης επενδύσεων Moodyς να δηλώσει ότι ο τρόπος που η κυβέρνηση αντιμετωπίζει την σύγκρουση στην Conga θα μπορούσε να είναι επιζήμια για τα συμφέροντα του τομέα των ορυχείων.
Η κατανόηση της σημασία του αγώνα κατά της εξόρυξης σημαίνει την αποδοχή τριών πτυχών: 1) Αυτή της mega εξόρυξης ως μία από τις κύριες μορφές της διακρατικής καπιταλιστικής συσσώρευσης στο Περού, 2) την αντίσταση των αγροτικών κοινοτήτων του Περού και τον τοπικιστικό της χαρακτήρα που συνδέεται με πέντε αιώνες αντίστασης των αυτοχθόνων και 3) τους αποκεντρωμένους τρόπους συντονισμού, σαν μέσο για την καλλιέργεια μιας νέας πολιτικής δράσης.
Το Περού στο μάτι της αποικιοκρατικού τύπου εξόρυξης
Έως τον Νοέμβριο του 2012 υπήρχαν 24 εκατομμύρια εκτάρια που είχαν παραχωρηθεί για την διάνοιξη ορυχείων, τα οποία αντιπροσωπεύουν το 19% της συνολικής εθνικής έκτασης. Η περιοχές που έγιναν μεταλλευτικές παραχωρήσεις πλήττουν κυρίως αγροτικές κοινότητες στη Sierra y Costa, στην κεντρική και βόρεια μεριά της χώρας, όπου σχεδόν στο ήμισυ του εδάφους της χορηγήθηκαν δικαιώματα εξόρυξης.
Συμπερασματικά, στο 49,6% της γης των αγροτικών κοινοτήτων έχουν πραγματοποιηθεί μεταλλευτικές παραχωρήσεις. Σχεδόν το ήμισυ της υδροφόρου λεκάνης της περιοχής του Ειρηνικού (47%) χορηγείται σε ορυχεία, και εκεί όπου ζει το 65% του πληθυσμού έχει πρόσβαση μόνο στο 1,8% του συνολικού όγκου του νερού της χώρας. Τα επίσημα επιχειρήματα για τα οφέλη εξόρυξης στη χώρα καταρρίπτονται απερίφραστα από τους χωρικούς που υποφέρουν από την απώλεια της γης τους και την πρόσβαση τους στο νερό.
Μια πρόσφατη έκθεση της Metals Economic Group επισημαίνει ότι το χρηματιστηριακό κραχ στον κόσμο ευνοεί τις επενδύσεις εξόρυξης που αυξήθηκαν κατά 44% το 2010 και 50% το 2011, μετά από μια απότομη πτώση το 2009 . Η περιοχή της Λατινικής Αμερικής είναι ο κορυφαίος προορισμός για επενδύσεις εξόρυξης, συγκεντρώνοντας το 25% του συνόλου, διανεμημένο στη Χιλή, το Περού, τη Βραζιλία, την Κολομβία, το Μεξικό και την Αργεντινή. Το 2003, μόνο το 10% των παγκόσμιων επενδύσεων στο μεταλλευτικό τομέα είχε κατευθυνθεί προς τη Λατινική Αμερική.
Το Περού είναι ο πρώτος μαζί με την Χιλή επενδυτικός προορισμός εξόρυξης στην περιοχή. Το 2010 η περιοχή της Λατινικής Αμερικής παρήγαγε το 51% ασημιού του κόσμου, το ήμισυ του λίθιου, το 45% του χαλκού, το 27% του μολυβδαίνιου, το 25% κασσίτερου, 23% του ψευδαργύρου και βωξίτη, 19% του χρυσού και το 18 % του σιδήρου. Μέχρι το 2020 ο τομέας της εξόρυξης θα απορροφήσει 300 δισεκατομμύρια δολάρια επενδύσεων.
Το Περού έχει κάνει ένα σημαντικό άλμα ως αποδέκτης άμεσων ξένων επενδύσεων. Το 2012 μπήκαν στην χώρα 11 δισ. ευρώ, αύξηση 34% σε σχέση με το 2011, σε σύγκριση με το μέσο όρο των 1,600 εκατ. ευρώ μεταξύ 2000 και 2005. Το πρόβλημα είναι ότι η εξόρυξη μεταλλευμάτων και υδρογονανθράκων αντιπροσωπεύουν το μεγαλύτερο μέρος των επενδύσεων. Περίπου τα δύο τρίτα των επενδύσεων αυτών αφορούν τον τομέα των φυσικών πόρων και μόνο 8,7% τη μεταποιητική βιομηχανία.
Αντίσταση στις Άνδεις
Το δεύτερο εξάμηνο του 2011 και σε μεγάλο μέρος του 2012 καταγράφηκε στην περιοχή της Cajamarca στο βορά της χώρας, η μεγαλύτερη σύγκρουση μεταξύ των εταιρειών και των τοπικών κοινοτήτων. Το σύνολο του πληθυσμού, βρισκόταν σε αντίθεση με το σχέδιο Conga για εξόρυξη χρυσού και άργυρου της Yanacocha (μεταλλευτική εταιρεία, η οποία ανήκει στην Newmont Mining Corporation). Το ορυχείο λειτουργεί από πάνω από είκοσι χρόνια πάνω σε ένα κοίτασμα χρυσού 50 χιλιόμετρα βόρεια της πόλης της Cajamarca σε 3.400 μέτρα ύψος, και είναι το δεύτερο μεγαλύτερο ορυχείο χρυσού στον κόσμο.
Η Yanacocha τα τελευταία χρόνια έχει μια πτώση της παραγωγής λόγω της εξάντλησης των κοιτασμάτων . Ως εκ τούτου, το σχέδιο Conga είναι μια εναλλακτική λύση για την εταιρεία. Αλλά οι άνθρωποι γνωρίζουν ήδη την Yanacocha, τον ρόλο της και την ιστορία της και κινητοποιούνται άμεσα για την υπεράσπιση του νερού. Το κύριο πρόβλημα είναι ότι η μεταλλευτική δραστηριότητα, συμπεριλαμβανομένης της χρήσης κυανίου και υδραργύρου επηρεάζει τα υδάτινα αποθέματα των υψιπέδων που τροφοδοτούν τις αγροτικές κοινότητες και τις γύρω πόλεις.
Τον Νοέμβριο και τον Δεκέμβριο του 2011, η αντίσταση του λαού της Cajamarca προκάλεσε με την κήρυξη κατάστασης έκτακτης ανάγκης και τη στρατιωτικοποίηση πολλών επαρχιών. Στην περιοχή Bambamarca , μία από εκείνες που επηρεάζονται περισσότερο από το σχέδιο Conga, ο πληθυσμός εμπόδισε τους στρατιώτες να κάνουν τελετουργικό χαιρετισμό στην σημαία και στο Celendín, κατά την διάρκεια σύγκρουσης, στρατιώτες απωθήθηκαν από την πλατεία του χωριού . Περιπολίες αγροτών συνέλαβαν σε πολλές περιπτώσεις στρατιώτες για προσπάθεια έκδοσης ανηλίκων σε πορνεία.
Το 2012 υπήρξαν 167 δυναμικές συγκρούσεις: από αυτές, 123 χαρακτηρίζονται ως “κοινωνικές-περιβαλλοντικές», ενώ μόνο επτά αφορούν εργασιακές διεκδικήσεις. Οι αγρότες μένουν χωρίς γη και νερό και αντιδρούν με όλη τη δύναμη που έχουν, μέσα από την συλλογική κινητοποίηση των κοινοτήτων τους. Η έρευνα αποκαλύπτει ότι το 78% του πληθυσμού της Cajamarca αντιτίθεται στο σχέδιο Conga . Παρά το γεγονός ότι το επίκεντρο της αντίστασης είναι η Cajamarca, και πιο πρόσφατα Canaris (Lambayeque), οι συγκρούσεις ενάντια στις εξόρυξης εξαπλώνονται σε όλη τη χώρα.
Κοιτώντας πιο προσεκτικά την πραγματικότητα, διαφαίνεται ότι οι κάτοικοι έχουν ενεργοποιήσει μια καταπληκτική ποικιλία τρόπων και μεθόδων αντίστασης. Μέτωπα Άμυνας δημιουργήθηκαν σε επαρχιακές και τοπικές βάσεις, οργανώθηκαν δημοτικές και επαρχιακές πορείες, απεργίες και στήθηκαν περιφερειακά οδοφράγματα.
Οι πολιτοφύλακες της Cajamarca, της Celendín και της Bambamarca, οι τρεις επαρχίες που βρίσκεται πλησιέστερα προς το ορυχείο της Conga , μαζικά στρατοπέδευσαν γύρω από τους λάκκους που έχουν ανοιχθεί αποτρέποντας την συνέχιση οποιασδήποτε εργασίας και διακόπτοντας το έργο της εξόρυξης στην περιοχή. Η κινητοποίηση ξεκίνησε το Νοέμβριο και πήραν το όνομά τους ως οι φύλακες των λιμνών.
Αυτός ο αγώνας για τον έλεγχο του εδάφους απαντάται με τη στρατιωτικοποίηση της περιοχής από την κυβέρνηση, ενώ στην Yanacocha οι δρόμοι έκλεισαν για τους αγρότες. Οι κοινότητες απάντησαν με την τοποθέτηση πινακίδων σε όλους τους δρόμους και σε όλα τα χωριά που λένε “Έδαφος ελεύθερο εξόρυξης” ακολουθούμενο από το όνομα του τόπου. Μια πρακτική παρόμοια με εκείνη που υλοποιείτε από τους Ζαπατίστας να σηματοδοτήσουν τον έλεγχο του χώρου τους.
Η επιβολή της κατάστασης έκτακτης ανάγκης και η στρατιωτικοποίηση διάφορων επαρχιών οδήγησε σε 17 θανάτους μεταξύ Δεκέμβριο του 2011 και τον Σεπτέμβριο του 2012, σύμφωνα με την Ένωση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (APRODEH). Πέντε χωρικοί σκοτώθηκαν τον Ιούλιο του 2012 σε Celendín και Bambamarca, τρεις στην προσπάθεια κλεισίματος μίας άτυπης μικρό εξόρυξης στο Madre de Dios (στα σύνορα με τη Βραζιλία και τη Βολιβία), δύο στην Espinar (Cusco) και στην Xstrata, από ένας στην Barrick και στο Ancash.
Η κυβέρνηση Ollanta Humala εφαρμόζει το διάταγμα 1095 που είχε εκδοθεί από την πρώην κυβέρνηση του Άλαν Γκαρσία και που επέτρεπε την στρατιωτική επέμβαση για τον έλεγχο της εσωτερικής τάξης και χαρακτηρίζει τους διαδηλωτές ως «ομάδα μίσους», ενώ οι παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που διαπράχθηκαν από τα κατασταλτικές δυνάμεις εκείνο τον καιρό τώρα παραπέμπονται σε στρατιωτικά δικαστήρια, με αμφίβολα αποτελέσματα.
Νέες μορφές οργάνωσης και δράσης
Στους τελευταίους δύο μήνες εμφανίστηκε μια νέα σύγκρουση στη βόρεια επαρχία του Lambayeque. Οι αγρότες εξέφρασαν την σύγκρουση με έναν πολύ απλό τρόπο που να αποκαλύπτει την κοσμοθεωρία τους: «Το θεμέλιο της αντίστασης των ιθαγενών, είναι η αποτροπή της εισβολής στο έδαφος των προγόνων μας που αποβλέπει η εταιρείας εξόρυξης χαλκού Candente Corporation-Cañariaco».
Για να επαναβεβαιωθεί η κοινή γνώμη διεξάχθηκε διαβούλευση στην κοινότητα στις 30 Σεπτεμβρίου στην οποία το 95% του πληθυσμού ήταν κατά της εξόρυξη. Στις 20 Ιανουαρίου πραγματοποιήθηκε μια περιφερειακή απεργία και στις 25 του ίδιου μήνα η αστυνομία τραυμάτισε 24 γεωργούς κατά τη διάρκεια μιας πορείας για την αποτροπή της εκμετάλλευσης τριών κοιτάσματα χαλκού από την καναδική Candente.
Ένα σημείο από το Μανιφέστο της 5 Φεβρουαρίου αποκαλύπτει το χάσμα ανάμεσα στο κράτος και τις κοινότητες: «Χρειαζόμαστε ως προϋπόθεση για διάλογο την άμεση απόσυρση των αστυνομικών δυνάμεων από τα εδάφη μας, αφού σύμφωνα με το νόμο η ασφάλεια της κοινότητα είναι εγγυημένη από αγροτικές περιπολίες και δεν υπάρχει ανάγκη από την παρουσία βαριά οπλισμένων αστυνομικών».
Ωστόσο, πολλοί αναλυτές και παρατηρητές πιστεύουν ότι το Περού δεν έχει κοινωνικά κινήματα και εκτιμούν ότι το κίνημα ενάντια στην εξόρυξη είναι κατακερματισμένο και δεν συντονίζετε ο ένας με τον άλλον.
Στην πραγματικότητα, όμως οι μεγάλες οργανώσεις δεν παίζουν κανένα ρόλο στον αγώνα κατά της εξόρυξης.
Επισημαίνεται ότι οι νίκες επιτεύχθηκαν με αγώνες, αλλά δεν έχουν ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ισχυρών οργανώσεων. Μάλιστα, σημειώνετε ότι υπάρχουν σημαντικές μάχες που δεν είναι πλέον υπό την αιγίδα των άλλοτε κραταιών κοινωνικές οργανώσεις, όπως το CGTP, το ΚΚΠ ή τελευταία η CONACAMI [21].
Εδώ βρίσκετε αυτό που κρίνεται αναγκαίο να αλλάξει στον τρόπο που κοιτάζουν την αντίσταση. Ο Hugo Blanco, ο οποίος πέρασε την περίοδο των μεγάλων οργανισμών από το ΚΚΠ και τώρα στηρίζει τις κινήσεις του Cajamarca, είναι πολύ σαφής. «Κατά τη γνώμη του αυτό που πρέπει να γίνει είναι να συντονιστούν οι αγώνες στην βάση ενός αυξανόμενου κινήματος εκδημοκρατισμού, όπου αποφασίζει η κοινότητα και όχι οι ηγέτες».
«Εν ολίγοις υπάρχουν τρία βασικά ζητήματα: Ο συντονισμός των αγώνων χωρίς να δημιουργηθούν γραφειοκρατικοί μηχανισμοί, Οι άνθρωποι που αποφασίζουν (αυτό που οι Ζαπατίστας αποκαλούν «κυβερνάω υπακούοντας»), και να αποφευχθεί ο πειρασμός να νοθεύσουν τον αγώνα και να ενσωματωθούν σε κρατικά ιδρύματα. Αυτό που κάνουμε, είναι να μιλάμε για μια νέα πολιτική κουλτούρα. Η παλιά κουλτούρα απλά και έδειξε τα όριά της».
