Λάβαμε 24/03/2021
24/3/2021
Η καθεστωτική αφήγηση της ιστορίας πάντα εμπεριέχει ψεύδη, ανακρίβειες και διαστρεβλώσεις. Και η Ελληνική Επανάσταση του 1821-1829 δεν θα μπορούσε να είναι εξαίρεση σε αυτό. Πέρα από την απόκρυψη των κοινωνικοταξικών χαρακτηριστικών της Ελληνικής Επανάστασης και των εμφυλιοπολεμικών συγκρούσεων που έγιναν κατά τη διάρκειά της, πέρα από την απατηλή εικόνα ότι όλοι οι Έλληνες ανεξαρτήτως κοινωνικής τάξης ξεσηκώθηκαν ενάντια στην Οθωμανική Αυτοκρατορία ενώ οι πρόκριτοι-προεστοί, κοτζαμπάσηδες και η Ορθόδοξη Εκκλησία δεν την ήθελαν, πέρα από το ότι ακόμα και η ημερομηνία έναρξής της στις 25 Μαρτίου είναι ψευδής όπως και η ύψωση της σημαίας και της ευλογίας των όπλων στην Αγία Λαύρα είναι επίσης ψευδής, υπάρχει ακόμα μια μεγαλύτερη διαστρέβλωση. Ότι στόχος της Ελληνικής Επανάστασης ήταν η δημιουργία ενός συγκεντρωτικού έθνους-κράτους. Όμως η Φιλική Εταιρία που προετοίμασε την Επανάσταση. δεν μίλησε ποτέ για την ίδρυση ενός έθνους-κράτους και δεν είχε συγκεκριμένο και σαφές πολιτικό πρόγραμμα. Όπως έχουν αποδείξει οι ιστορικές πηγές επιδίωκε την επανάσταση όλων των χριστιανικών λαών της Βαλκανικής και όχι μόνο των Ελλήνων αλλά και των Σέρβων, των Βουλγάρων, των Βλάχων, των Αρβανιτών, ένας στόχος δηλαδή που δεν συνάδει με τη δημιουργία ενός ομογενοποιημένου έθνους-κράτους. Γι’ αυτό και η έναρξη της Επανάστασης στη Μολδοβλαχία προηγήθηκε από την επανάσταση στη Πελοπόννησο. Ακόμα και ο Ρήγας Φεραίος μιλούσε για ένα κράτος-ομοσπονδία που θα περιλαμβάνει όλους τους λαούς της Βαλκανικής συμπεριλαμβανομένων ακόμα και των Τούρκων. Η έννοια του συγκεντρωτικού κράτους ήταν άγνωστη στους Έλληνες της εποχής όπως και στους λαούς της Βαλκανικής και ο εθνικισμός ως η πολιτική ιδεολογία ενός ομογενοποιημένου εθνικά ή θρησκευτικά έθνους-κράτους δεν υπήρχε ακόμα. Η απελευθέρωση των Ελλήνων από τα δεσμά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας δεν είχε στόχο τη δημιουργία ενός συγκεντρωτικού κρατικού μηχανισμού κατά τα πρότυπα των τότε μεγάλων δυνάμεων αλλά την απελευθέρωση των κοινοτήτων από την οθωμανική εξουσία η οποία άλλωστε ήταν αλλότρια.
Ο θεσμός των κοινοτήτων υπήρχε στον ελλαδικό χώρο καθ’ όλη τη διάρκεια της τουρκοκρατίας και καθόρισε σε μεγάλο βαθμό τη ζωή των υπόδουλων Ελλήνων. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία πέρα από την είσπραξη φόρων και την υποχρέωση κάποιων κοινοτήτων να προσφέρουν έμψυχο δυναμικό στις ένοπλες δυνάμεις, άφηνε ένα μεγάλο βαθμό αυτονομίας και αυτοδιοίκησης στις κοινότητες. Πολλές κοινότητες απολάμβαναν ειδικά προνόμια. Οι ελληνικές κοινότητες διέθεταν το δικό του εθιμικό δίκαιο, είχαν στην αρμοδιότητά τους την απονομή της δικαιοσύνης και απέφευγαν στο μέτρο του δυνατού την ανάμειξη των Τούρκων, διέθεταν τη δική τους γη (κοινοτική), χρηματοδοτούσαν εγγειοβελτιωτικά έργα για τη βελτίωση της αγροτικής παραγωγής, έφτιαχναν δρόμους, γέφυρες ενώ δημιουργούσαν και συνεταιρισμούς με τα έσοδα να πηγαίνουν στο κοινοτικό ταμείο. Τα περισσότερα έργα τα χρηματοδοτούσαν οι εύποροι της κοινότητας ενώ οι φτωχοί ήταν απαλλαγμένοι από τους φόρους προς τον κατακτητή ενώ υπήρχε πρόνοια για τους άπορους να σιτίζονται από την κοινότητα σε περιόδους φτώχειας και καταστροφών της παραγωγής. Φυσικά οι κοινότητες δεν ήταν αταξικές μορφές κοινωνικής οργάνωσης. Την εξουσία πολλές φορές την είχαν οι προεστοί-πρόκριτοι και ο κλήρος. Όμως αντίπαλο δέος στη πάλη των τάξεων μέσα στις κοινότητες ήταν η κλεφτουριά, δηλαδή οι παράνομοι αντάρτες της εποχής που αντιδρούσαν στην καταπίεση και τις αυθαιρεσίες τόσο των οθωμανικών αρχών όσο και των προκρίτων και των κοτζαμπάσηδων. Η κλεφτουριά ήταν ένας θεσμός άτυπος που πήγαζε μέσα από τις κοινότητες και αποτελούσε τη δύναμη κρούσης όλων των επαναστατικών κινημάτων κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίες όσο και στην Ελληνική Επανάσταση του 1821-1829. Άλλωστε οι περισσότεροι πρωταγωνιστές της Επανάστασης προέρχονταν από τη κλεφτουριά και τους αρματολούς, δηλαδή από ανθρώπους που προέρχονταν από τις κατώτερες λαϊκές τάξεις, χωρικούς, αγρότες, κτηνοτρόφους κλπ. Από την εποχή του πρώτου κυβερνήτη του Καποδίστρια, τους Βαυαρούς και την οθωνική μοναρχία που επιβλήθηκαν από τις προστάτιδες δυνάμεις μετά τη δολοφονία Καποδίστρια, το ελληνικό κράτος ήρθε σε σύγκρουση με τις κοινότητες αφού προσπάθησε να δομήσει ένα μηχανισμό με συγκεντρωτικά χαρακτηριστικά επιβάλλοντας δυσβάστακτους φόρους, που πολλές φορές ήταν πιο βαρύς από την εποχή της τουρκοκρατίας, μετέτρεψε τη κοινοτική γη σε εθνική-κρατική και σταδιακά σφετερίστηκε οποιεσδήποτε εξουσίες και αρμοδιότητες είχαν οι κοινότητες και επέβαλε το κρατικό δίκαιο. Τέτοιες διαδικασίες συγκεντροποίησης της εξουσίας είχαν ήδη συντελεστεί στη Ευρώπη, στη Γαλλία, την Αγγλία και αλλού. Όμως αυτή η διαδικασία στην Ελλάδα, στα πρώτα μετεπαναστατικά χρόνια μεταξύ 1833-1848 συνάντησε την ένοπλη αντίσταση πολλών κοινοτήτων στην Πελοπόννησο, Μεσσηνία, Αρκαδία, Μάνη, Αιτωλοακαρνανία. Οι πρώτες μετεπαναστατικές εξεγέρσεις εκείνης της εποχής στις οποίες συμμετείχαν πολλοί παλιοί οπλαρχηγοί, καπετάνιοι και αγωνιστές του ’21, είναι η απόδειξη ότι άλλος ήταν ο στόχος του λαού και των απλών αγωνιστών της Επανάστασης του 1821 και άλλο το αποτέλεσμα, δηλαδή η ίδρυση ενός συγκεντρωτικού κράτους που στράφηκε ενάντια σε αυτούς που μάτωσαν για να διώξουν του Οθωμανούς.
Το κείμενο που ακολουθεί είναι απόσπασμα του κεφαλαίου ‘‘Eπαναστατικά κινήματα και εξεγέρσεις στην Ελλάδα μετά την Επανάσταση του 1821’’ όπου αναφέρονται κάποιες από αυτές τις εξεγέρσεις οι οποίες στην πραγματικότητα αποτελούσαν τη σύγκρουση μεταξύ του νεοσύστατου συγκεντρωτικού ελληνικού κράτους μετά το 1830 με τις κοινότητες. Το συγκεκριμένο κεφάλαιο αποτελεί μέρος ενός βιβλίου* που θα εκδοθεί σύντομα με τίτλο:
«ΚΡΑΤΟΣ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΚΟΜΜΟΥΝΑΣ» – Δίκαιο, επαναστάσεις και πολιτικά εγκλήματα δια μέσω των αιώνων που έγραψε η συντρόφισσα μέλος του Επαναστατικού Αγώνα Πόλα Ρούπα και αφορά την διαχρονική ιστορική διαμάχη μεταξύ Κράτους και Κοινότητας, μεταξύ του φυσικού και εθιμικού δικαίου των κοινοτήτων με το συγκεντρωτικό κρατικό δίκαιο που τελικά υπερίσχυσε. Αναπόφευκτο θα ήταν μια τέτοια έκδοση να κάνει μια ευρεία ιστορική αναφορά στο κοινοτισμό, τις ελεύθερες μεσαιωνικές πόλεις, τη Επανάσταση των Χωρικών στη Γερμανία, στο δίκαιο της αρχαίας αθηναϊκής δημοκρατίας, σε αντιπαραβολή με το ρωμαϊκό δίκαιο, πρόγονο του σημερινού κρατικού δικαίου, στη Γαλλική Επανάσταση του 1789-1794, τις επαναστάσεις του 1830 και 1848 επίσης στη Γαλλία που αποτελούν την απαρχή του εργατικού επαναστατικού κινήματος και τη Παρισινή Κομμούνα του 1871.
Νίκος Μαζιώτης μέλος του Επαναστατικού Αγώνα
Μικρό απόσπασμα με υπότιτλο ‘‘Εξεγέρσεις και επαναστάσεις 1833- 1847’’:
………………………‘‘Ο ελλαδικός χώρος ήταν γεμάτος με κοινότητες που διατηρούνταν καθ’ όλη τη μακρά χρονική περίοδο της τουρκοκρατίας με τα ιδιαίτερα τοπικά χαρακτηριστικά τους (στην διοίκηση, την οικονομία, τη δημοσιονομική διαχείριση, την εκπαίδευση, τη δικαιοσύνη) ενώ οι επιρροές από τις δυτικές χώρες και τις προσπάθειές τους να αστικοποιήσουν τα καθεστώτα εξουσίας, δεν έφταναν ως εδώ. Μόνο περιορισμένος αριθμός αστών είχε ταξιδέψει στην Ευρώπη και είχε επηρεαστεί από τις τάσεις του πολιτικο-οικονομικού φιλελευθερισμού, χωρίς όμως να υπάρξει ποτέ η δυνατότητα δημιουργίας μιας ισχυρής πολιτικής τάσης στην μετεπαναστατική κατάσταση. Οι κυρίαρχες πολιτικές τάσεις αποκρυσταλλώνονταν σε κόμματα με κατευθύνσεις που επιζητούσαν την προστασία από τις μεγάλες δυνάμεις της εποχής (γαλλικό, αγγλικό, ρωσικό κόμμα), δεν είχαν άλλο σταθερό προσανατολισμό πέρα από την αναζήτηση ξένης κηδεμονίας ενώ κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που να δίνουν και την κατεύθυνση στην πολιτικό-κοινωνική οργάνωση των απελευθερωμένων περιοχών, δεν υπήρχε. Η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων στην χώρα ήταν γεωργοί και κτηνοτρόφοι η δε κοινοτική οργάνωση της ζωής είχε τόσο βαθιές ρίζες που καθιστούσε καχύποπτους και αρνητικούς τους κατοίκους απέναντι σε απόπειρες αφαίρεσης των αυτονομιών από αυτές. Οι κοινότητες παρά το κλειστό και ιεραρχικό σύστημα τοπικής διοίκησης αλλά και την αυταρχική παρουσία των κοτζαμπάσηδων, πολλοί από τους οποίους εναντιώνονταν στην προοπτική της απελευθέρωσης από την τουρκική κυριαρχία φοβούμενοι την απώλεια των οικονομικών-πολιτικών προνομίων τους, διατηρούσαν για αιώνες τις κοινοτικές σχέσεις της αλληλεγγύης αποκλείοντας έτσι τη δημιουργία μεγάλων ταξικών διαχωρισμών. Η απελευθέρωση για το λαό σήμαινε την απελευθέρωση από εξουσίες και οικονομικά βάρη που του επιβάλλονταν επί τουρκοκρατίας, ενώ δεν υπήρχε στις λαϊκές συνειδήσεις κάποια κατεύθυνση για το πώς όφειλαν να συνδεθούν πολιτικά οι ελεύθερες περιοχές. Δεν εκδηλώθηκε κάποια άρνηση στη σύσταση του κράτους ενώ ήδη ο εμφύλιος που ακολούθησε τον απελευθερωτικό αγώνα, ο οποίος διεξαγόταν για τη διαχείριση της εξουσίας, είχε αφήσει μια ‘‘πικρή γεύση’’ για το ‘‘τίμημα’’ της λευτεριάς. Πολεμιστές όπως ο Κολοκοτρώνης ήταν ήδη στη φυλακή ενώ άλλοι αγωνιστές συμμετείχαν στην βαυαρική εξουσία, όπως ο Κανάρης στο πολεμικό ναυτικό, γεγονότα που δημιουργούσαν απογοήτευση, η οποία γινόταν ακόμα μεγαλύτερη με την απουσία οποιασδήποτε ελπιδοφόρας κοινωνικοπολιτικής προοπτικής. Το βαυαρικό ήταν ένα ξενόφερτο καθεστώς που είχε την αποστολή της δημιουργίας ενός κράτους συγκεντρωτικού, το οποίο θα αφαιρούσε εξουσίες από τις κοινότητες, θα καταργούσε αυτονομίες και παράλληλα θα γέμιζε τα κρατικά ταμεία για τις ανάγκες οργάνωσης και αναπαραγωγής της κρατικής μηχανής και κυρίως, θα αποπλήρωνε τα χρέη προς τις ‘‘προστάτιδες’’ δυνάμεις, γεγονός που επιχειρήθηκε με την εφαρμογή ενός σκληρού φορολογικού συστήματος. Αυτοί ήταν οι βασικοί λόγοι για να ξεσηκωθούν οι χωρικοί ανά την Ελλάδα (η οποία τότε έφτανε μέχρι τη Στερεά) και να εκδηλωθούν πολλές μικρές και μεγάλες εξεγέρσεις, αλλά και επαναστατικές απόπειρες ανατροπής του καθεστώτος, στις περισσότερες από τις οποίες πρωτοστατούσαν αγωνιστές και οπλαρχηγοί του ’21 που ήταν δυσαρεστημένοι για τον αποκλεισμό τους από τη διοίκηση, αλλά και την άγρια φοροεπιδρομή που διεξαγόταν στη χώρα. Στον πυρήνα της μεγάλης και μακράς σύγκρουσης που εκδηλώθηκε με εξεγέρσεις από το 1833-1848, ήταν η μεγάλη οικονομική πίεση που ασκούσε το κράτος πάνω στους αγροτικούς πληθυσμούς, αλλά και στους ανθρώπους των πόλεων μέσω της φορολογίας. Η επαναφορά της δεκάτης επί των παραγόμενων αγροτικών προϊόντων ήταν λόγος εξέγερσης καθώς επιβαλλόταν σε όλες τις καλλιέργειες (σιτηρά, οπωροφόρα, ακόμα και στα λούπινα όπως είχε καταγραφεί), αφού απομυζούσε το παραγόμενο προϊόν των αγροτών, δεν λάμβανε υπ’ όψιν τις κακές συγκυρίες (π.χ. καιρικές συνθήκες) που κατέστρεφαν τις σοδειές και δημιουργούσε συνθήκες μεγάλης φτώχειας. Όμως η δεκάτη δεν ήταν ο μόνος φόρος που επιβαλλόταν από το κράτος, καθώς φόροι επιβάλλονταν στα καυσόξυλα, τα βοσκοτόπια κλπ. Αυτοί οι φόροι όχι απλώς αφαιρούσαν πόρους από τις κοινότητες, αλλά ανέτρεπαν το ισχύον καθεστώς στην κοινοτική γη την οποία το κράτος ανάγοντάς την σε εθνική και απαιτώντας στην ουσία ενοίκιο για τη χρήση της ως βοσκότοπους από τους χωρικούς ή φόρο για την ξυλεία, πραγματοποιούσε μια βίαιη παρέμβαση διαρρηγνύοντας τους δεσμούς και τη σχέση των ανθρώπων με τη γη. Εξάλλου, η απελευθέρωση από την οθωμανική κυριαρχία για την οποία είχαν αγωνιστεί όλοι αυτοί οι άνθρωποι, ήταν αιτία για μια ακλόνητη τάση ελευθερίας από κάθε ζυγό και για την αποστροφή τους προς κάθε νέα προσπάθεια καταπίεσης. Το δε ελληνικό κράτος στο οποίο ηγούνταν οι Βαυαροί, ήταν από μόνο του μια αλλότρια δύναμη και αντιμετωπιζόταν ως ένας ακόμα ξένος κατακτητής. Επίσης, πολλοί από αυτούς που απάρτιζαν τον κρατικό μηχανισμό, δεν είχαν συμμετάσχει ενεργά στον αγώνα, συνεπώς δεν θεωρούνταν άξιοι να λάβουν κυβερνητική θέση. Αντιθέτως, μεγάλος ήταν ο σεβασμός προς τους μαχητές κατά την επανάσταση και τους οπλαρχηγούς, οι οποίοι έχοντας μείνει εκτός διοίκησης, είχαν οι ίδιοι μεγάλη δυσαρέσκεια που σε συνδυασμό με τις οικονομικές πολιτικές εκμετάλλευσης της υπαίθρου, κατέληγαν οι ίδιοι να ηγούνται εξεγέρσεων και επαναστάσεων κατά τα χρόνια μετά την τουρκοκρατία. Για την έκρηξη των εξεγέρσεων ήταν σημαντικός ο τρόπος που μεθοδευόταν η είσπραξη των φόρων, διαδικασία την οποία ενοικίαζαν τοπικοί άρχοντες αντί αντιτίμου από τις εισπράξεις. Η μέθοδος αυτή έφερνε σε σύγκρουση τους φοροεισπράκτορες με τις τοπικές κοινωνίες, καθώς προχωρούσαν σε πλήθος αυθαιρεσιών ενώ συχνά κατέληγαν να δέχονται βαριές, βίαιες επιθέσεις ακόμα και να εκτελούνται από τους εξαγριωμένους χωρικούς κατά τις επιθέσεις αυτές.’’…………..
*ολόκληρο το βιβλίο έχει κατατεθεί ως ιστορικό ντοκουμέντο στις πολιτικές δίκες (εφετεία του Επαναστατικού Αγώνα) με την μορφή ενστάσεων από την Πόλα Ρούπα και εμπεριέχει ιστορικά στοιχεία που αφορούν το πολιτικό ”έγκλημα”, το δικαίωμα στην αντίσταση, στην εξέγερση και την επανάσταση.
