«Το γκέττο αποτελεί μια μηχανή πολιτισμικής καύσης, που πετυχαίνει τη σύντηξη των διακρίσεων ανάμεσα στα μέλη της περιχαρακωμένης ομάδας και ανεφοδιάζει τη συλλογική υπερηφάνεια ακόμη και αν κατοχυρώνει το στιγματισμό, που περιίπταται πάνω της». Loic Wacquant (Απόβλητοι των Πόλεων)
«Οι αμαρτωλοί θα πάνε στο άσυλο, με τσεκούρια και με φωτιά θα σπάσουν και θα κάψουν τις πύλες του· και θα πάρουν τους δίκαιους και θα τους κάψουν στο κέντρο της πόλης».Σαβοναρόλα, Κήρυγμα του 1491
Η προέλευση του όρου «γκέττο» αναζητήθηκε εκτός των άλλων στην ονομασία μιας περιοχής στη συνοικία Cannaregio της Βενετίας, όπου κατά τον 16ο αιώνα, οι Βενετοί υποχρέωσαν τους Εβραίους να διαμείνουν. Μια περιοχή περιτοιχισμένη με πύλες τις οποίες, όταν νύχτωνε, έκλειναν οι φύλακες, που έλεγχαν την είσοδο και την έξοδο, για να μην κυκλοφορούν οι Εβραίοι ανάμεσα στους Βενετούς.
Σύμφωνα, πάντως, με τον καθηγητή κοινωνιολογίας Loic Wacquant ο όρος δηλώνει επίσης «ένα οριοθετημένο αστικό τμήμα, στο οποίο ισχύουν θεσμοί και ένα σύνολο αντιλήψεων και προτύπων, που αφορούν διαφορετικά τμήματα του πληθυσμού».
Σε μια ενδιαφέρουσα διάλεξή του στην Σχολή Αρχιτεκτονικής του Yale στις 27 Μαρτίου 2009, ο Loic Wacquant μεταξύ άλλων τόνισε ότι «εδώ και τριάντα χρόνια, πολιτικοί και δημοσιογράφοι έχουν ανακοινώσει ότι το ‘‘γκέττο’’ έχει φτάσει στη Γαλλία κι έχουν καταγγείλει, με τρομαχτικούς όρους, την υποτιθέμενη «αμερικανοποίηση» της πόλης. Στην πραγματικότητα, όμως οι κάτοικοι των banlieues παραμένουν βαθιά διχασμένοι ως προς την τάξη, την εθνικότητα, την εθνότητα (μέσα στην εθνικότητα), την ηλικία, και τη γενιά».
Τα σύγχρονα γκέττο της Ευρώπης στα παρισινά προάστια, στην Λυών, το Λονδίνο, το Μιλάνο, την Αμβέρσα, το Άμστερνταμ, τις Βρυξέλλες ή το Μπρίξτον δεν αποτελούνται από παράγκες. Εδώ το αστικό τοπίο σημαδεύουν τεράστια γκρίζα κτίρια δομημένα με κανονιστικό και ομοιογενή τρόπο. Εδώ δεν χρειάζονται τείχη και φύλακες για να ελέγχουν τις «ανθρώπινες αποθήκες», δεν χρειάζονται φρουροί για να εξασφαλίζουν την αποφυγή της εξόδου, την απόδραση που θα προκαλέσει την τυχόν «μολυσματική» επαφή με τους «υγιείς».
Στις ΗΠΑ τα μεγαλύτερα γκέττο βρίσκονται στο Chicago, το Bronze Ville, το Detroit, το Los Angeles, τη Philadelphia κι άλλες περιοχές, όπου πλέον «αποστέλλονται» οι φτωχοί. Δεν πρόκειται, πλέον, για περιοχές όπου εγκαθίστανται μετανάστες, όπως στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα, αλλά αποτελούν «κατεστραμμένες» γειτονιές, λόγω της αστικής αντικατάστασης του πληθυσμού και της αποβιομηχάνισης…
Favelas στη Βραζιλία, poblaciones στη Χιλή και την Αϊτή, οι villas miserias στην Αργεντινή, τα ranchos στην Βενεζουέλα, οι φτωχογειτονιές στο Σαλβαδόρ και τη Γουατεμάλα.
Σε πολλές περιπτώσεις οι φαβέλες αναπτύχθηκαν γεωγραφικά σε καταληφθείσες εκτάσεις χαμηλής αξίας και στους γύρω λόφους, όπως στην περίπτωση του Ρίο, που όμως δεν είναι η μόνη πόλη που διακρίθηκε με αυτού του τύπου την «τακτοποίηση» καταληψιών, αλλά σίγουρα ήταν από τις πρώτες. Σε αντίθεση με την Βραζιλία, στην Αργεντινή, οι villas miserias, όπως ονομάστηκαν οι φτωχογειτονιές στο Μπουένος Άιρες, αποτελούνταν από παλιά φτωχικά σπίτια και στέγαζαν κυρίως λευκούς, όπου εγκαταστάθηκαν σταδιακά μετανάστες, οι οποίοι ήταν στο μεγαλύτερο ποσοστό Εβραίοι, Ισπανοί και Ιταλοί.
Πληθυσμοί διαχωρίζονται και απομονώνονται, κοινωνικές ομάδες κατευθύνονται σε διαφορετικά ή στα ίδια σημεία του αστικού ιστού, ελεγχόμενες ή «ανεξέλεγκτες» ροές προσφύγων σπρώχνονται σε συγκεκριμένα σημεία της μητρόπολης, είτε στο κέντρο είτε περιφερειακά σε υποβαθμισμένες περιοχές, που έχουν εγκαταλειφθεί πρόσφατα ή σε βάθος δεκαετιών.
Το «πρόβλημα», λόγου χάρη, της εγκατάλειψης και γκεττοποίησης των ιστορικών κέντρων έγινε εμφανές πολύ νωρίτερα στα αστικά κέντρα της Βόρειας Αμερικής, καθώς οι περισσότερες μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις, που χαρακτηρίζονταν από την εκτεταμένη βιομηχανική υποδομή, γνώρισαν μεγάλες καταστροφές από τους βομβαρδισμούς στη διάρκεια των δύο Παγκοσμίων Πολέμων. Χτίστηκαν νέα κτίρια, ουσιαστικά οι πόλεις ξαναφτιάχτηκαν σχεδόν και χρειάστηκαν άλλα 30 χρόνια για να φανούν εκ νέου τα σημάδια απαξίωσης. Στον ελλαδικό χώρο το αστικό τοπίο μεταβάλλεται σε σημαντικό βαθμό με την εγκατάσταση 1,5 εκατομμυρίων προσφύγων από την Μικρά Ασία, μέχρι το 1922.
Ο μεγάλος αρχιτέκτονας σε κάθε περίπτωση παραμένει το κράτος, αριστερό ή δεξιό, δεν έχει σημασία. Η κατανομή των ανθρώπινων ομάδων σε πλείστες περιπτώσεις γίνεται άτακτα, φαίνεται να ξεφεύγει(;) κάθε πρόβλεψης, κάθε κρατικής πρόνοιας και σχεδιασμού.
Τα «ηφαίστεια», όμως, ενίοτε εκρήγνυνται και η λάβα ξεχύνεται έτοιμη να κάνει στάχτη τουλάχιστον τον κοντινό περίγυρο.
Τότε είναι που η υποκρισία των ειδικών της εξουσίας πραγματικά ξεχειλίζει. Τότε είναι, που ιδίως η, πολύξερη σε τέτοια ζητήματα, αριστερά εμφανίζεται ως η μόνη εφοδιασμένη με την αδιαμφισβήτητη εκείνη κοινωνική ευαισθησία, έτοιμη να δώσει λύσεις και να προστατέψει τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Μόνο που γκεττοποίηση και ενσωμάτωση, σε, ορισμένες φορές, «καυτές» περιπτώσεις, αποτελούν τις «άλλες» όψεις του ίδιου νομίσματος:
«Το υπουργείο Παιδείας εξέτασε προτάσεις, που εκτείνονταν από την πλήρη ενσωμάτωση των παιδιών των προσφύγων ως την γκεττοποίηση στο δίκτυο των καταυλισμών. Το σχέδιο που προέκυψε επικεντρωνόταν σε απογευματινά σχολεία με χωριστές τάξεις για τα παιδιά των αιτούντων άσυλο, που θα χρησιμοποιούσαν, όμως τις ίδιες εγκαταστάσεις. Τη λογική του συνόψισε ένας από τους συμβούλους του υπουργείου, με τη φράση ‘‘ένα γκέττο που φαίνεται σαν ενσωμάτωση’’, διαβάζουμε στην Καθημερινή στις 21/5/2017.
Εδώ ακριβώς βρίσκεται και η «αθέατη» πλευρά της αριστερής διαχείρισης. Το «γκέττο που φαίνεται σαν ενσωμάτωση», η «ενσωμάτωση που φαίνεται σαν γκέττο».
Πολλοί θεωρούν, ίσως, ότι βρισκόμενοι στην περιοχή των Εξαρχείων βρίσκονται στην εσωτερική πλευρά του «φράχτη».
Μήπως, όμως, λαθεύουν και μάλιστα με τραγικό τρόπο; Μήπως και εδώ πλέον «η ενσωμάτωση φαίνεται σαν γκέττο»;
Και ποιος είναι ο «ιστορικός» ρόλος μιας «αντιεξουσίας», που ενώ υποτίθεται πως στοχεύει στο «κοινωνικό άνοιγμα», κατοχυρώνει τελικά την πολιτική γκετοποίηση, την οποία δήθεν ξορκίζει και μάλιστα συχνά πυκνά με την χρήση πολιτοφυλακών;
Μήπως, λόγου χάρη, η κινηματική αστυνομία, απλά εκτός των άλλων κατοχύρωσε το «πρόβλημα» με τον καλύτερο τρόπο, διεκδικώντας την συνδιαχείρισή του από μια αριστεροδεξιά κυβέρνηση; Μήπως σ’ ένα ευρύτερο πλαίσιο πολιτικής ενσωμάτωσης δεν εντάσσεται και η εκκωφαντική ιδεολογική ενσωμάτωση (στον κομμουνισμό που ήταν και παραμένει ιδεολογία της κυριαρχίας), και που παρ’ όλα αυτά συνεχίζει για την ώρα να χρειάζεται έναν «αντιεξουσιαστικό» φερετζέ;
Η κατάρρευση των «κανόνων», η «ανομία», η «έξαρση της παραβατικότητας», όπως έχει αποδειχθεί και σε άλλες παρόμοιες περιπτώσεις στο παρελθόν, δεν είναι «παράπλευρη απώλεια» για το κράτος, αλλά ειδικότερη στόχευση.
αυτό ακριβώς συμβαίνει και με τον «χώρο», που έχει δοθεί στο κίνημα και σε ορισμένες «συνιστώσες» του, που συνδέονται άμεσα με ΜΚΟ, όσον αφορά την διαχείριση ενός (σημαντικού) μέρους του προσφυγικού «προβλήματος» και με τις όποιες επιδράσεις ήδη καταγράφονται στην ανθρωπογεωγραφία της περιοχής των Εξαρχείων.
Τα «στιγματισμένα» ως γκέττο ή ως «άβατο» εδάφη των Εξαρχείων τα συνδιαχειρίζονται ενσωματωμένες συμμορίες κάθε λογής και προέλευσης. Η κατάσταση φυσικά δεν έχει φτάσει ακόμη στο απροχώρητο, αφού οι φιλοδοξίες εκ μέρους του κράτους αυτή τη φορά είναι μεγαλύτερες από ποτέ.
Ήδη πρόσφατα ο Κυριάκος Μητσοτάκης εκφράζοντας την ανησυχία του για την κατάσταση στο ΕΜΠ, δήλωσε ότι μόλις κατακτήσει την εξουσία, αν χρειαστεί, το πανεπιστημιακό ίδρυμα θα κλείσει για «λίγο»…
Ο δρόμος έχει ήδη στρωθεί και μάλιστα από πολλές πλευρές. Γιατί και σ’ αυτήν την περίπτωση ταυτίζονται τα εξουσιαστικά συμφέροντα, αριστερά ή δεξιά.
Τα «νέα» Εξάρχεια δεν είναι το μέλλον. Αλλά το ζοφερό παρόν.
Με μια υποδειγματική ενσωμάτωση, που συνεχίζει να προβάλλεται σαν γκέττο…
Συσπείρωση Αναρχικών
Από την ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ, φ. 175, Οκτώβριος 2017
