Λάβαμε 12/07/2018
Για να μιλήσουμε για τις διακοπές, κυρίως τις καλοκαιρινές, προϋποτίθεται να αναφερθούμε πρώτα στο αναρχικό πρόταγμα εντός μιας ελεύθερης κοινωνίας που ονειρευόμαστε. Αυτό λοιπόν είναι: α) ελάχιστη, αναγκαία για την κοινότητα εργασία με ισοκατανομή καθηκόντων, εκ περιτροπής, κλπ, και β) πολύς ελεύθερος χρόνος για ανάπαυση, συντροφικότητα, δραστηριότητες, ψυχαγωγία, κλπ. Στα πλαίσια αυτά, οι διακοπές είναι άγνωστη λέξη στερούμενη νοήματος. Οι διακοπές λοιπόν δεν νοούνται παρά μόνον σε ένα περιβάλλον κοινωνικής και ταξικής ανισότητας, εκμετάλλευσης και καταπίεσης. Μέχρι την εμφάνιση του μαζικού ή καταναλωτικού καπιταλισμού, οι φτωχοί στην Ελλάδα που είχαν ευκαιρίες θερινής ανάπαυλας από την εργασία ή παραθερισμού ήταν οι μικροκαλλιεργητές και οι ακτήμονες κολίγοι, όταν το επέτρεπε ο γαιοκτήμονας: ανά μεμονωμένες οικογένειες οι μεν, ανά τσιφλίκι/φέουδο οι δε, κατέφευγαν σε παρακείμενους αιγιαλούς, λίμνες ή ποταμούς όπου παρέμεναν για λίγες ημέρες σε αυτοσχέδιους προσωρινούς ή ημιμόνιμους καταυλισμούς. Για την εργατική τάξη των πόλεων δεν υπήρχε επιλογή: πριν την θεσμοθέτηση της «άδειας μετ’ αποδοχών» (το 1945 για τον ιδιωτικό τομέα και το 1955 για τον δημόσιο) ορισμένοι μόνον εργάτες μπορούσαν να αναπαυθούν ολόκληρη την Κυριακή (και όχι κάθε Κυριακή!). Και σήμερα στερούνται τις διακοπές τους οι εργάτες που τους απαγορεύτηκε η άδεια και δουλεύουν χωρίς ακόμη κι αυτά τα στοιχειώδη δικαιώματα ή οι εργάτες που είναι εποχικοί και χρήσιμοι ακριβώς κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού ή των μεγάλων εορτών. Οι διακοπές λοιπόν ιστορικά, όταν παρέχονται, δεν είναι παρά μια ελάχιστη κρατική παροχή κατευνασμού της εργατικής τάξης (αρχικά της υπαίθρου, αργότερα των πόλεων) και ενίσχυσης των αφεντικών, αφού ο εργάτης-εργαλείο της παραγωγής χρειάζεται «λίγη ξεκούραση» για να συνεχίσει τη μισθωτή σκλαβιά ανανεωμένος και όχι εξαντλημένος από την αδυσώπητη εργασιακή καθημερινότητα, όπως και κάθε εργαλείο ή μηχάνημα δεν πρέπει να καταπονείται υπερβολικά αλλά να συντηρείται.
Οι διακοπές, απολύτως συνυφασμένες με τον άθλιο κόσμο των αφεντικών (οικονομικών και πολιτικών, τοπικών – εθνικών – υπερεθνικών, δεξιών – κεντρώων – αριστερών) έχουν τα παρεπόμενά τους. Η πρώτη σκέψη που μας έρχεται στο νου είναι το τρίπτυχο εμπόριο-κερδοσκοπία-καταναλωτισμός. Αυτό σημαίνει νέα κέρδη για τους πλούσιους και οικονομική αφαίμαξη για τους φτωχούς, αφού όλα πωλούνται και αγοράζονται. Ο τουρισμός (κλάδος φιλοξενίας, σου λέει, ποια φιλοξενία; φιλοξενία είναι να μένεις δωρεάν σε φίλους), οι επιχειρήσεις υπεραγοράς, εστίασης και διασκέδασης, οι επιχειρήσεις συγκοινωνιών και μεταφορών κονομάνε και είναι πράγματι να αναρωτιέται κανείς αν η δική τους φοροδιαφυγή είναι προτιμότερη από το ξάφρισμα των ταμείων από τους κρατιστές που συγκεντρώνουν αυτούς τους φόρους. Η οικονομική ζημία από τη ‘γενναιοδωρία’ των αφεντικών προς τους εργαζόμενους, με την παροχή διακοπών, μπορεί να ισοσκελίζεται από νέα κέρδη για το κράτος και τα αφεντικά, που θα προέλθουν από τον εργατικό καταναλωτισμό (έστω και χαμηλής ποιότητας) κατά τη διάρκεια των διακοπών και από την τακτοποίηση εκκρεμών υποθέσεων συναλλαγών του εργάτη-πολίτη.
Οι διακοπές έχουν βέβαια ποσοτικά αλλά και ποιοτικά χαρακτηριστικά. Άλλες είναι οι διακοπές για τους πλούσιους και για τους μιμητές τους μικροαστούς, άλλες για τον φτωχό μοναχικό ή οικογενει-άρχη. Οι διαφορές είναι ταξικές, αφού οι πολυτελείς διακοπές είναι άπιαστο όνειρο για τον φτωχό, που το πολύ θα αράξει για λίγο σε μια πολυπληθή παραλία, τρώγοντας νοθευμένα και ανθυγιεινά, και για τον ελευθεριακό μη προνομιούχο που κινητοποιείται υπέρ του ελεύθερου κάμπινγκ. Ακόμα κι αυτή η ανάπαυλα είναι σύντομη και γεμάτη ταλαιπωρία, γιατί ο φτωχός, πόσο μάλλον ο απόμαχος της βιοπάλης, που δεν έχει αυτοκίνητο το ξανασκέφτεται πόσο κοπιαστικό είναι να καταφύγει σε μια καυτή παραλία, αφού περπατήσει μέσα στη ζέστη για να πάρει το λεωφορείο. Αντίθετα, οι νοικοκυραίοι, οι δημοσιογράφοι και οι τηλε-περσόνες κάνουν επίδειξη πού παραθέρισαν, με τις ανέσεις τους, και φυσικά οι πλούσιοι, μακριά από τα φώτα της τετριμμένης δημοσιότητας παρά μόνον ίσως κάποιων περιοδικών για τον επιχειρηματικό κόσμο, απολαμβάνουν στις διακοπές τους ό,τι θέλουν. Οι διακοπές για τον φτωχό λοιπόν μόνον άβολες μπορεί να είναι και τελικά σχεδόν ανεπιθύμητες.
Κομβικό στην ανάλυση των διακοπών είναι το περιβαλλοντικό και αντισπισιστικό ζήτημα, αφού συνοδεύονται από α) φαινόμενα εμπρησμών ή πλημμυρών για τα οποία ευθύνεται αποκλειστικά η ανθρώπινη απληστία, β) την αστεακή επέκταση και την κυριαρχία του τσιμέντου και του μπετόν αντί της φύσης, γ) το φαινόμενο του θερμοκηπίου και της τρύπας του όζοντος, που κάνουν τους καύσωνες παρατεταμένους και αφόρητους για τα φτωχά νοικοκυριά / άστεγους, που μειώνουν το προσδόκιμο ζωής για τους κολασμένους, οι οποίοι περισσεύουν από την καπιταλιστική ανάπτυξη, που στέλνουν στο γιατρό τους χειρώνακτες εργάτες/αγρότες, οι οποίοι πασχίζουν για το μεροκάματο, γ) την εγκατάλειψη των ζώων από τους εκμεταλλευτές και εξουσιαστές ανθρώπινους ιδιοκτήτες τους, την (υπερ)αλίευση κλπ. και δ) την συνεχή ρύπανση με πλαστικά και πολύ περισσότερο τη βιομηχανική μόλυνση. Η ύβρις προς τη φύση, αν και διαταξική, πλήττει κυρίως τους πιο φτωχούς.
Παρότι μια από προλεταριακής άποψης κριτική απέναντι στο εμπόρευμα των «διακοπών» και των συμπαρομαρτούντων ή παράγωγων εννοιών του συνιστά κοινοτοπία, η «κρίσιμη μάζα» των προλετάριων δείχνει να αδιαφορεί για την εγκυρότητά της και τις ταξικές προτροπές της: μαγεμένη από τον ευδαιμονισμό των πλουσίων που λανσάρει το τουριστικό προϊόν, αδιάφορη για τα δεινά που προκαλεί η πληθωριστική καπιταλιστική δημοκρατία, επιμένει στην επιδίωξή της να μοιάσει στους εχθρούς της ελπίζοντας ότι έτσι θα ξορκίσει το κακό της μισθωτής μιζέριας της, έστω και προσωρινά, μέσα από την ψευδαίσθησή της για ίσο δικαίωμα στις υλικές απολαύσεις και από την εγωιστική επιφανειακή επαφή της με την φύση.
Η ανάπαυλα των διακοπών εξαρτάται απολύτως και ευθέως από το εισόδημα του προλετάριου-πελάτη. Και επειδή οι καταναλωτικές επιθυμίες του δύσκολα ικανοποιούνται σε επαρκή βαθμό, φεύγει από το θέρετρο για να επιστρέψει στον «πάγκο» του πάντοτε ανικανοποίητος: λίγες μόλις εβδομάδες μετά την λήξη της παραθέρισης είναι πάλι κουρασμένος και εξαντλημένος και οι διακοπές του μοιάζουν μακρινή ανάμνηση που περιμένουν την επανάληψή τους! Το αποτέλεσμα αυτού του φαύλου κύκλου είναι διπλό και δίκοπο: από την μια εθίζει τον φτωχό στην ατέρμονα επανάληψη της δυστυχίας και των ανεκπλήρωτων πόθων του, επιβάλλοντάς του την κοινωνική πειθαρχία που έχει ανάγκη η τάξη των πλουσίων. Από την άλλη εγκαθιδρύει μια σχιζοειδή συνθήκη μέσα στον ψυχισμό του ιδίου και της τάξης του: το «σκοτσέζικο ντους» διακοπών-εργασίας, η πολυετής επανάληψη και απόδειξη των ανικανοποίητων υλικών επιθυμιών του, το άγχος του να μοιάσει στους πλούσιους μαζί με την υποσυνείδητη γνώση ότι είναι υποχείριο και προϊόν τους, διαταράσσει την ισορροπημένη σχέση με τον εαυτό και με τον κόσμο του…
Από την προβληματική των διακοπών δεν λείπει η εσωτερική προσωρινή μετανάστευση ή μάλλον επιστροφή στο χωριό. Εκεί ζει και βασιλεύει α) η επιβολή του κάθε βλακοδήμαρχου στους δημότες και ψηφοφόρους του, β) η κατήχηση από τον κάθε ρασοφόρο στο ποίμνιό του, γ) η πυγμή του κάθε καταπατητή γης προς τον ξένο και αδύναμο (ή που νομίζει αδύναμο), δ) η μαγκιά των ανδρών της υπαίθρου στις γυναίκες, ντόπιες, ετεροδημότισσες και ξένες, ε) η ανάδειξη του «θρησκευτικού τουρισμού» και των «παραδόσεων» από τον κάθε κρυφο-εθνικιστή, στ) η μικρότητα και το κουτσομπολιό σε μια κλειστή υποκριτική κοινωνία που επιβραβεύει την νοικοκυροσύνη, την «ευπρέπεια», την ευλάβεια, το ποιος-α παντρεύεται, και στέκεται με συντηρητισμό και αυταρχισμό απέναντι στη νέα γενιά, ενώ κρυφοκοιτάζει με αδιακρισία και ασέβεια, όταν δεν βιάζει στο σκοτάδι. Οι εργάτες και οι εργάτριες της πόλης καταπιέζονται ακόμα περισσότερο στις κλειστές αυτές κοινωνίες της παραθέρισης (!), ενώ οι μόνιμες κάτοικοι εργάτριες της περιοχής, ειδικά οι υποψιασμένες και αρνούμενες τον ρόλο που τους επιφυλάσσει η κλειστή κοινωνία, βιώνουν όλο το έτος αυτή την καταπίεση, μαζί με την ταξική!
Εμβαθύνοντας στις διακοπές, μπορεί κανείς να αναλογιστεί κοινωνικά φαινόμενα όχι αποκομμένα από τον άξονα «εκμετάλλευση-καταπίεση». Οι διακοπές είναι μια καλή ευκαιρία α) για τους βιαστές σωματέμπορους να παρουσιάσουν περισσότερα ανθρώπινα σώματα – φρέσκιες σάρκες προς ενοικίαση (ειδικά μέσω του πληρωμένου σεξοτουρισμού), β) για τους ναρκέμπορους να δηλητηριάσουν περισσότερο τα σώματα και τα μυαλά των νέων, ιδιαίτερα από μη προνομιούχα στρώματα, γ) για τους «διασκεδαστές» να σερβίρουν σκυλάδικα στη διαπασών αναμεμειγμένα με ποτά μπόμπες, δ) για τους μοναχικούς με ζωή δίχως νόημα να χαζέψουν στην TV αποβλακωτικά σήριαλ σε επανάληψη ανακατεμένα με κρέμες ανάπλασης και να αποκοιμηθούν μ’ αυτά, την ώρα που το κράτος τούς κλέβει τη ζωή, ε) για τους σεξιστές να απατήσουν κρυφά και παράλληλα να συμβουλεύσουν για τα must του τέλειου κορμιού στην παραλία -αναλογικά με τους μουλάδες που βγάζουν αφρούς υπέρ της μπούρκας, στ) για τους εργασιομανείς και καριερίστες να δουλέψουν στην άδειά τους με αντάλλαγμα ένα φέρετρο και έναν τάφο, ζ) για τους νηφάλιους και συνετούς του lifestyle εναλλακτισμού να βγουν «σέλφι» πάνω σε ποδήλατο με επώνυμο και σινιέ παντελόνι «κάπρι» (ποιος ξέρει, ίσως προταθούν για δημοτικοί σύμβουλοι), η) για τους νομιμόφρονες νοικοκυραίους να τακτοποιήσουν τις εισφορές τους, τις νέες αγορές τους, τα μαστορικά τους, την καθαριότητά τους και εν γένει τον ευπρεπισμό του οίκου τους. Αυτή η ελεεινή καθημερινότητα των διακοπών προσφέρεται και στους φτωχούς, για να τους βυθίσει περισσότερο στην αυταπάτη μιας προσωρινής ευδαιμονίας, στην απάθεια, στην κοινωνική συναίνεση, στον κοινωνικό κανιβαλισμό, στην ενδοταξική βία.
Αυτό το καλοκαίρι και οι λιγοστές μικροχαρές του δεν είναι για σένα α) φυλακισμένε αγωνιστή στα κρατικά κελιά, β) φυλακισμένη-ε ποινική-έ που το βρώμικο σύστημα αυτή την κοινωνική παιδεία και ώθηση σου έδωσε εξαρχής, γ) ασθενή σε ένα σύστημα υγείας και επιστήμης που νοσεί, δ) στρατιώτη που εκπαιδεύεσαι στο δηλητήριο του εθνικισμού, το καυστικό οξύ του μιλιταρισμού και στην τέχνη να σκοτώνεις τον αδελφό σου που δεν υπήρξε ποτέ υπαίτιος πολέμου, ε) εργάτη που σκοτώθηκες νωρίς γιατί σε έκανε κάρβουνο η έκρηξη της φιάλης στην ψησταριά που δούλευες, και προστέθηκες στον μακρύ κατάλογο των εργατικών δολοφονιών από τα αφεντικά, στ) μετανάστη που φυτοζωείς για να επιβιώσεις, ζ) μαθητή που συνεχίζεις τα φροντιστήρια της παπαγαλίας και της κυρίαρχης γνώσης για μια θέση «στον ήλιο», η) για σένα που ζεις σε καταυλισμό, σε ημιυπόγειο ή σε παλιό σπίτι της δεκαετίας του 1960 από τσιμεντόλιθα και προσπαθείς να το δροσίσεις με ανεμιστήρα. Το εργοστάσιο λοιπόν δεν σταματά, αλλά διαθέτει τους μη αδειούχους του και εποχιακούς εργολαβικούς, όπως δεν σταματούν οι περισσότερες επιχειρήσεις, οι φυλακές, ο στρατός, η αστυνομία, τα ψυχιατρεία, τα νοσοκομεία και τα εκπαιδευτικά φροντιστήρια, όλα αυτά τα κάτεργα καταστολής ή ιδεολογικής χειραγώγησης των φτωχών, ντόπιων και ξένων, που ζουν σε συνθήκες στέρησης ακόμα και βασικών αναγκών τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο κατασταλτικός-εισπρακτικός μηχανισμός του λιμενικού σώματος, που διεξάγει συστηματικούς και αυστηρούς … ελέγχους, κάνοντας σωματικό έλεγχο στη νεολαία με αντισυμβατική εμφάνιση, αλλά εθελοτυφλώντας μπροστά στους ιδιοκτήτες των πολυτελών θαλαμηγών και κότερων, που φτάνουν στα λιμάνια μεταφέροντας τρέντυ χημικά χάπια και σκονάκια.
Οι διακοπές αποχαυνώνουν προς όφελος της κυριαρχίας, αφού το κίνημα πάει διακοπές και ο λαός κάνει τα μπάνια του. Η διανοητική ελαφρότητα και οκνηρία μαζί με την εντύπωση ότι ο χαμένος χρόνος των διακοπών θα αναπληρωθεί από τους αγώνες του επερχόμενου φθινοπώρου και χειμώνα διαιωνίζουν την συνήθεια της αναβολής τους, γέννημα-θρέμμα του αστικού πολιτισμού και της κρατικής αφομοιωτικής μηχανής! Έτσι, βρίσκει ευκαιρία και η εκάστοτε κυβέρνηση να περνά όλο και πιο επώδυνα μέτρα χωρίς αντίσταση, στο διάστημα αυτό της θερινής ραστώνης και της απραξίας.
Αυτός είναι ο κόσμος που μισούμε και που δεν αλλάζει παρά μόνο με την καταστροφή του. Δεν θέλουμε λοιπόν τη μισθωτή σκλαβιά με τις άνισες διακοπές της, δεν θέλουμε αυτή τη σάπια ζωή και τη συνακόλουθη κοινωνική ανισότητα, αδικία και ανελευθερία. Οι φοιτητές του 1968 στη Σορβόνη της Γαλλίας είχαν γράψει, μεταξύ άλλων συνθημάτων, ένα αντικαπιταλιστικό και αντιδικτατορικό σύνθημα «Μην πάτε διακοπές στην Ελλάδα, μείνετε στη Σορβόνη». Ας κρατήσουμε ζωντανό τον παλμό τους και τη νεανική τους φλόγα για την καταστροφή του υπάρχοντος, ας είναι όλη η ζωή μας χαρά, γιορτή και σχόλη (εκτός από τις ελάχιστες υποχρεώσεις για την αναρχική κοινότητα που θα τις μοιράζονται όλοι/ες), ας κατακτήσουμε όσο μπορούμε το δικαίωμα στην τεμπελιά και την αργία, μακριά από τις σημερινές υποχρεώσεις που γεννά η κοινωνική δομή και ο αστικός πολιτισμός και ας ταξιδεύουμε στη φαντασία και στην πραγματικότητα, γνωρίζοντας ανθρώπους και πολιτισμούς, σε ένα κόσμο ελευθερίας, ισότητας και αλληλεγγύης.
Τέτοιες οάσεις διακοπών κάνει πράξη το ελευθεριακό/αναρχικό κίνημα, στο μέτρο του δυνατού. Παρότι η μεγάλη μάζα των προλετάριων διάγει με τον τρόπο που περιγράφουμε παραπάνω τις διακοπές του, υπάρχουν πολλοί άλλοι εργάτες, άνεργοι, νεολαίοι κλπ. που όχι μόνον απολαμβάνουν τις δικές τους (μετ’ αποδοχών ή όχι) ανάπαυλες από την εργασία τους, αλλά και αισθάνονται πολύ λιγότερο ή καθόλου ανικανοποίητοι μετά τη λήξη τους! Επιπλέον είναι πεπεισμένοι ότι οι διακοπές τους είναι οι μόνες «ταξικά αρμόζουσες», ότι σέβονται το φυσικό περιβάλλον και τον πολιτισμό των ανθρώπων που τους φιλοξενούν… Όταν βέβαια οι ατομικές ή συντροφικές αυτές διακοπές συνοδεύονται από ελευθεριακές δράσεις στην περιοχή, πολιτιστικές, θεωρητικής γνώσης, αντιπληροφόρησης, ακτιβισμού, είναι ό,τι καλύτερο για τον ποιοτικό εμπλουτισμό των διακοπών κάθε ελευθεριακού αγωνιστή.
Ελευθεριακός Κύκλος για την Αποκατάσταση της Πραγματικότητας
