Γεννήθηκε το 1883 στο Γκρόντνο, μια πόλη που βρίσκεται στη Ρωσική εβραϊκή κοινότητα (Pale of Settlement)1, σε μια φτωχή εβραϊκή οικογένεια. Ο Τσερνιάκ εκπαιδεύτηκε σαν μπαρμπέρης, μια οικογενειακή απ’ ότι φαίνεται δουλειά. Κατά τη διάρκεια της ζωής του εξάσκησε αυτή τη δουλειά, όταν δεν «εργαζόταν» σαν τρομοκράτης, μυστικός πράκτορας, ή στρατιωτικός διοικητής.
Ο Τσερνιάκ έγινε αρχικά ενεργός στο αναρχικό κίνημα στην κοντινή πόλη του Μπιαλιστόκ το 1904-1905, συμμετέχοντας στη Chernoe Znamia [Μαύρο Πανό], ομάδα που εξαπέλυσε απρόκλητες τρομοκρατικές επιθέσεις στη μπουρζουαζία. Ο Τσερνιάκ είχε στενή συνεργασία με έναν από τους ηγέτες της ομάδας, τον Βλάντιμιρ Στρίγκα. Η ομάδα αποτελούνταν κυρίως από νέους ανθρώπους και απαριθμούσε εκατοντάδες μέλη. Ο χαρισματικός Στρίγκα κατά περίσταση έδινε ομιλίες σε πλήθη από 3.000 έως 5.000 άτομα. Οι αναρχικοί του Μπιαλιστόκ θεμελίωσαν στενές επαφές με παρόμοιες ομάδες στην Ουκρανία, ειδικά στην Οδησσό και το Γιεκατερίνοσλαβ. Στην επακόλουθη τσαρική καταστολή, οι πιο πολλοί μαχητές της ομάδας έγιναν «μάρτυρες». Ο Στρίγκα ξέφυγε στο Παρίσι, αλλά παραπάτησε κουβαλώντας μια αυτοσχέδια βόμβα και ανατινάχθηκε.
Ο Τσερνιάκ επίσης βρήκε καταφύγιο στο Παρίσι το 1907, αλλά σύντομα κινήθηκε στις ΗΠΑ όπου συμμετείχε στην οργάνωση του Ρωσικού τομέα των Βιομηχανικών Εργατών του Κόσμου2. Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στις ΗΠΑ ο Τσερνιάκ συνέχισε να εργάζεται σαν μπαρμπέρης και έζησε με τη γυναίκα του Ρόζα και τα δύο τους παιδιά στη Νέα Υόρκη και, αργότερα, στο Σικάγο. Εκεί όλη η οικογένεια συμμετείχε σε εκδηλώσεις που οργανώνονταν από τη Ρωσική αναρχική κοινότητα εμιγκρέδων.
Αλλά δεν ήταν διατεθειμένος να ηρεμήσει. Το 1917 επέστρεψε στη Ρωσία με την οικογένειά του και αμέσως άρχισε την επαναστατική δουλειά. Πήγε στη βιομηχανική περιοχή Donbas της Ουκρανίας και οργάνωσε ένα απόσπασμα των Μαύρων Φρουρών με έδρα την πόλη Makeyevka. Τους πρώτους μήνες του 1918 πολλά αποσπάσματα των Μαύρων Φρουρών απλώθηκαν σε όλη την πρώην Ρωσική αυτοκρατορία για να υπερασπιστούν την επανάσταση ενάντια στους εχθρούς της. Στην περίπτωση του αποσπάσματος του Makeyevka οι εχθροί ήταν οι κοντινοί Κοζάκοι του Λευκού Ντον. Ενώ οι Κομμουνιστικές αρχές δεν αρνούνταν τη στρατιωτική αποτελεσματικότητα αυτής της μονάδας, την κατηγορούσαν επανειλημμένα για συμμετοχή σε ληστείες και για υπόθαλψη εγκληματικών στοιχείων. Το Μάιο του 1918 αφόπλισαν το απόσπασμα αλλά σύντομα έπρεπε να το επανεξοπλίσουν για να συμμετέχει στη μάχη ενάντια στην απειλή των Λευκών Φρουρών.
Αργότερα, το 1918, το απόσπασμα του Τσερνιάκ αναδιοργανώθηκε σαν σύνταγμα του Κόκκινου Στρατού, ο οποίος μόλις σχηματιζόταν. Ο Τσερνιάκ συνεργάστηκε με μια μονάδα υπό την ηγεσία του αναρχικού ναύτη Ανατόλι Ζελεσνιάκοφ, διάσημου για τη διάλυση της Καταστατικής Συνέλευσης τον Ιανουάριο του 1918. Ο Τσερνιάκ οργάνωσε την kontrrazvedka (τομέας αντι-κατασκοπείας) αυτού του αποσπάσματος και ήταν εδώ που πρωτοσχημάτισε μια οργάνωση με τον αναρχικό Λεβ Ζάντοβ από το Donbas, έναν άνθρωπο ασυνήθιστης δύναμης που προήλθε λόγω του ότι έσερνε μέταλλα για κλίβανους.
Ο Ζελεζνιάκοφ ήταν σε συνεχή διαμάχη με τις Κομμουνιστικές αρχές, και το Σεπτέμβριο του 1918 ο Τσερνιάκ άφησε το πόστο του ακέραιο για να συμμετάσχει σε παράνομη δουλειά στο Donbas ενάντια στις Γερμανικές κατοχικές δυνάμεις και το καθεστώς-μαριονέτα του Αταμάνου3 .Ενώ η Γερμανική εξουσία στην Ουκρανία κατέρρεε, οι παρτιζάνοι του Τσερνιάκ βοήθησαν τους Κομμουνιστές να καταλάβουν το Κχάρκοβ το Δεκέμβριο. Ο αναρχικός Μπόρις Γιελένσκι, που κι αυτός είχε επιστρέψει από τις ΗΠΑ, περιέγραψε μια συνάντηση με τον Τσερνιάκ εκείνο τον καιρό:
«Παρατήρησα έναν άντρα που καλύπτονταν με όπλα από το κεφάλι ως τα πόδια και εκτόξευε διαταγές στους παρτιζάνους. Έδειχνε τόσο γνωστός που νόμιζα ότι τον είχα συναντήσει πιο πριν. […] Μας πλησίασε, φώναξε το όνομά μου και πέταξε τα όπλα του γύρω μου. Έπρεπε να τον περιεργαστώ γύρω από τη μακριά γενειάδα του για μια στιγμή ώσπου να αναγνωρίσω τον Μαξ Τσερνιάκ, το μπαρμπέρη από το Σικάγο… Κανείς από εμάς δε θα μπορούσε να φανταστεί ότι θα είχε τη δυνατότητα να ηγείται μιας παρτιζάνικης ομάδας, να εξαπολύει επιθέσεις και να πραγματοποιεί μάχες ενάντια σε καλά οργανωμένες μονάδες του Λευκού Στρατού. Τον ρώτησα πώς έγινε αυτό, και μου απάντησε απλά ότι, σε επαναστατικούς καιρούς, όλα τα θαύματα μπορούν να συμβούν».
Εκείνο τον καιρό συμμετείχε στη Συνομοσπονδία Αναρχικών της Ουκρανίας, η οποία αναφέρεται γενικά σαν Συνομοσπονδία Ναμπάτ,4 από το όνομα του έντυπου οργάνου της. Η οργάνωση πόλης δημιουργήθηκε σε ένα συνέδριο στη Ρωσική πόλη Κουρσκ το Νοέμβριο του 1918 και δεν έχει μελετηθεί τόσο πολύ όσο το, κυρίως αγροτικό, Μαχνοβίτικο κίνημα. Σκόπευε να ενώσει όλους τους Ουκρανούς αναρχικούς: αναρχο-κομμουνιστές, αναρχο-συνδικαλιστές, και ατομικιστές. Τελικά ιδρύθηκαν παραρτήματα σε κάποιες Ουκρανικές πόλεις, οι πιο πολλές απ’ τις οποίες τύπωναν τη δική τους έκδοση της Nabat (για κάποιο καιρό υπήρχε και Nabat του Γκουλάι-Πόλιε, διακριτή από τον Μαχνοβίτικο τύπο). Η οργάνωση είχε μέχρι 2500 μέλη στο ζενίθ της επιρροής της, αλλά τον πιο πολύ καιρό δρούσε σε παράνομες, ή ημι-νόμιμες συνθήκες, υπό τους Λευκούς, Κόκκινους, ή Εθνικιστές. Αντίθετα με τη Μαχνοβτσίνα, δεν λάξευσε κάποια περιοχή για να δημιουργήσει κοινωνικά πειράματα, αλλά αφοσιώθηκε στην προπαγανδιστική δουλειά.
Η Συνομοσπονδία Ναμπάτ παρείχε στο Μαχνοβίτικο κίνημα πολύτιμους πόρους όσον αφορά εργάτες στην κουλτούρα-εκπαίδευση και προπαγανδιστές. Παρείχε επίσης σκληροτράχηλους βετεράνους της αναρχικής παρανομίας όπως ο Τσερνιάκ, που βρήκε ένα φυσικό χώρο στη Μαχνοβίτικη μυστική υπηρεσία [kontrrazvedka].
Τον Ιανουάριο του 1919, ο Τσερνιάκ πήγε στον υπασπιστή του Μάχνο, Βίκτορ Μπέλας, στο Χάρκοβ, όπου ο Μπέλας είχε σταλεί για να διαπραγματευτεί με τους Μπολσεβίκους. Όταν ο Μπέλας επέστρεψε στο Γκουλάι-Πόλιε, έφερε μαζί του τον Τσερνιάκ, όπως και τον Λεβ Ζάντοβ και το μικρότερο αδερφό του τελευταίου Ντανίλο. Ο Τσερνιάκ προχώρησε στην οργάνωση της Μαχνοβίτικης kontrrazvedka, χρησιμοποιώντας τους αδερφούς Ζάντοβ και άλλους έμπειρους αναρχικούς μαχητές. Ανέλαβε επίσης και άλλες πρωτοβουλίες, εκλεγόμενος στο Στρατιωτικό-Επαναστατικό Συμβούλιο για την περιφέρεια του Γκουλάι-Πόλιε, και σε μια αντιπροσωπεία στο 2ο Συνέδριο των Σοβιέτ στο Γκουλάι-Πόλιε το Φεβρουάριο του 1919. Σ’ αυτό το Συνέδριο εξέφρασε την άποψή του για την Κομμουνιστική δικτατορία με την εξής φράση: «Μια ομάδα ανθρώπων κατέλαβαν την εξουσία και καταπίεσαν ένα ολόκληρο έθνος».
Ορμώμενος από τις εμπειρίες του στον αγώνα ενάντια στους Λευκούς Κοζάκους το 1918, ο Τσερνιάκ εξάσκησε τα καθήκοντά του σαν στρατιωτικός διοικητής μονάδων που έφτασαν στο μέγεθος της ταξιαρχίας. Τους πρώτους μήνες του 1919, οι Μαχνοβίτικες ένοπλες δυνάμεις έγιναν κομμάτι του Κόκκινου Στρατού σαν αποτέλεσμα της συμμαχίας με τους Κομμουνιστές. Οι δύο φορείς αυτής της συμμαχίας δεν εμπιστεύονταν ο ένας τον άλλον ούτε στο ελάχιστο και μόνο η κοινή απειλή από τους Λευκούς στρατούς που πλησίαζαν από το νότο και τα ανατολικά τούς κρατούσε μαζί. Το Μάρτιο-Απρίλιο του 1919 οι Μαχνοβίτες ξεχύθηκαν στην ακτή Άζοβ στο νότο, καταλαμβάνοντας τα σημαντικά λιμάνια του Μπερντιάνσκ και του Μαριούπολ. Ο Τσερνιάκ έστησε ένα μαγαζί (κυριολεκτικά, όπως αποκαλύπτεται) απ’ όπου διεύθυνε τη Μαχνοβίτικη kontrrazvedka.
Όταν οι Αυστρο-Γερμανικοί στρατοί κατέλαβαν την Ουκρανία το 1918, οι τσιφλικάδες και άλλοι μπουρζουάδες που είχαν φύγει το 1917 αποκαταστάθηκαν με τις περιουσίες τους. Αλλά με την κατάρρευση της Αυστρο-Γερμανικής εξουσίας στην περιοχή αργότερα μέσα στη χρονιά, αυτοί οι άνθρωποι έπρεπε να φύγουν ξανά. Επειδή πολλοί ήταν στην Αριστερή Όχθη της Ουκρανίας,5 η μόνη έξοδος διαφυγής ήταν ο νότος, στα λιμάνια όπου θα μπορούσαν να μπουν σε ένα ατμόπλοιο που θα τους έβγαζε έξω με ασφάλεια. Αλλά οι Μαχνοβίτες κατέλαβαν την ακτή Άζοβ τόσο γρήγορα που πολλοί απ’ αυτούς τους πλούσιους πρόσφυγες ξέμειναν φοβισμένοι στα δωμάτιά τους στα ξενοδοχεία. Ένας Λευκός επιζών άφησε μια μακάβρια περιγραφή του Τσερνιάκ:
«Ήταν ένα άτομο λεπτής διάπλασης με ένα μονίμως χαμογελαστό πρόσωπο, μια ατημέλητη μικρή γενειάδα, και πονηρά μάτια. Παρά την ήπια εμφανισιακά συμπεριφορά του, ήταν αμείλικτος απέναντι στους εμπόρους και τους αξιωματικούς. Αφού ήταν μπαρμπέρης, του άρεσε πολύ να… ξυρίζει και να κουρεύει. Την αγάπη του για το επάγγελμα μπόρεσε να την εξασκήσει σ’ αυτά τα λιμάνια… Έστησε τα δικά του «μαγαζιά-μπαρμπέρικα» στα ξενοδοχεία πρώτης κλάσης, όπου, περιφρονώντας τα ξυριστικά του εργαλεία, τραβούσε γενειάδες με τα κοντόχοντρα δάχτυλά του. Αντί να βάζει σαπούνι, σαπούνιζε τα θύματά του με shompol 6 … Όσοι επισκέπτονταν τα μαγαζιά του δεν επέστρεφαν. Μετά τα βασανιστήρια αυτοί οι άνθρωποι μεταφέρονταν στο λιμάνι και στα κύματα ψύχους… Σαν μπαρμπέρης ήταν ήρωας στους εργάτες και τρόμος στους μπουρζουάδες και τους αξιωματικούς».
Αλλά ο Τσερνιάκ είχε και άλλα για ν’ ανησυχεί από το να εντοπίζει τους αντεπαναστάτες7 .Το Μπερντιάνσκ είχε ένα σύστημα δυαρχίας, αφού οι Μαχνοβίτες είχαν καταλάβει την πόλη, οι Μπολσεβίκοι έστησαν τη δικιά τους Revkom (επαναστατικό συμβούλιο) με ένα παρακλάδι της Τσε-Κα (μυστική αστυνομία) για ν’ ανταγωνιστεί τη Μαχνοβίτικη kontrrazvedka. Τον Απρίλιο του 1919, ο Τσερνιάκ πήγε στο Γκουλάι-Πόλιε για να εκφράσει τα παράπονά του στο Μάχνο προσωπικά8:
«Δεν ξέρω τι να κάνω με τους Μπολσεβίκους», είπε ο Τσερνιάκ. «Η Τσε-Κα επιχειρεί παράλληλα με την kontrrazvedka μου. Το χειρότερο είναι ότι έχουν στρατολογήσει κάποιο απ’ το παλιό προσωπικό μας! Λειτουργούν σαν χούλιγκαν και προσπαθούν να αναμιχτούν με τη δουλειά μας με κάθε πιθανό τρόπο. Συλλαμβάνουν τους δικούς μας ανθρώπους και εξαφανίζονται χωρίς ίχνος. Ο Μπολσεβίκικος πυρήνας στην πόλη κυριαρχεί μ’ αυτά τα μέσα».
«Τι γουρούνια! Σου είπα –μη μπλέκεσαι μ’ αυτούς. Εξαφάνισέ τους – για τα καλά!», απάντησε εξοργισμένος ο Μάχνο. Ο προϊστάμενος του Μάχνο στον Κόκκινο Στρατό ήταν ο Μπολσεβίκος Πάβελ Ντιμπένκο, τον οποίο ο Μάχνο συνήθιζε να αναφέρει σαν «εκείνο τον καταραμένο ναύτη». Ο Ντιμπένκο έγραψε απομνημονεύματα του Εμφύλιου Πολέμου, που δεν έχουν ποτέ εκδοθεί και ακόμα και σήμερα δεν είναι άμεσα προσβάσιμα. Ο Ουκρανός ιστορικός Βίκτορ Σαβτσένκο μπόρεσε να έχει πρόσβαση σ’ αυτά τα απομνημονεύματα και ανακάλυψε ότι το Μάρτιο με Απρίλιο του 1919 ο Ντιμπένκο σχεδίαζε επανειλημμένα να δολοφονήσει το Μάχνο και τους διοικητές του. Χάρη στην kontrrazvedka του, ο Μάχνο γνώριζε καλά τις προθέσεις του Ντιμπένκο και αντιμετώπισε αυτή την απειλή σχηματίζοντας ένα μυστικό στρατό υπό την ηγεσία του Τσερνιάκ. Αυτή η μονάδα, που δεν αναφέρεται στα επίσημα έγγραφα, αριθμούσε περί τους 1400 Μαχνοβίτες και προστάτευσε την αναρχική «απελευθερωμένη ζώνη» από τις Μπολσεβίκικες εισβολές από το βορρά. Όταν ο Μάχνο κηρύχθηκε παράνομος από τις Κόκκινες αρχές τον Ιούνιο του 1919, οι πιο πολλοί περιφερειακοί έφυγαν από το κίνημα, τουλάχιστον προσωρινά. Ο Τσερνιάκ προσχώρησε σε ένα απόσπασμα κομάντο που οργανώθηκε από την παθιασμένη αναρχική Μαρούσια [Μαρία] Νικηφόροβα. Έμπειρη η ίδια στην παράνομη δουλειά, η Νικηφόροβα διαίρεσε το απόσπασμα σε 3 ομάδες των 15 περίπου ατόμων η καθεμία.9 Μία ομάδα θα πήγαινε στο Κχάρκοβ για να προσπαθήσει να απελευθερώσει τους Μαχνοβίτες διοικητές που φυλακίστηκαν εκεί από τους Κόκκινους10. Η άλλη ομάδα θα πήγαινε στο Ροστόβ για να δολοφονήσει τον Ντενίκιν. Και η τρίτη θα πήγαινε στη Σιβηρία για να δολοφονήσει τον Κολτσάκ. Η Νικηφόροβα, όπως και ο Τσερνιάκ, είχε προχωρήσει από την αναρχική παράνομη τρομοκρατία στη διοίκηση στρατιωτικών μονάδων. Αντί να εγκαταλείψουν το Μαχνοβίτικο κίνημα, είναι πιο πιθανό ότι αποφάσισαν να υλοποιήσουν τους στόχους του με άλλα μέσα. Κανένα από τα σχέδιά τους δεν επετεύχθη. Ο Τσερνιάκ ήταν στην ομάδα που ξεκίνησε για τη Σιβηρία και μπορεί να πήρε μέρος στο παρτιζάνικο κίνημα εκεί. Οι Κόκκινοι πυροβόλησαν οι ίδιοι τον Κολτσάκ χωρίς καμιά βοήθεια απ’ αυτόν.
Σύμφωνα με μία πηγή, ο Τσερνιάκ επέστρεψε στο Μαχνοβίτικο κίνημα και συνέχισε στο πόστο του σαν επικεφαλής της kontrrazvedka, στις αρχές του 1921. Όπως και να έχουν τα πράγματα, συνελήφθη από τους Μπολσεβίκους στο Πέτρογκραντ την ίδια χρονιά. Ήταν η πρώτη μιας σειράς συλλήψεων. Στις 11 Μαΐου 1923 καταδικάστηκε σε δύο χρόνια εξορία στην περιφέρεια Ναρίμ της Σιβηρίας (κοντά στο Τομσκ), καταδίκη που τη θεώρησε ουσιαστικά θανατική ποινή. Διαμαρτυρόμενος έκανε 28ημερη απεργία πείνας και κέρδισε την ελευθερία του για λίγους μήνες. Υποφέροντας από προβλήματα υγείας από την κακομεταχείρισή τους στις φυλακές, αυτός και η οικογένειά του αφέθηκαν τελικά να φύγουν στο εξωτερικό. Αλλά ο Τσερνιάκ δεν φαινόταν πρόθυμος να εγκαταλείψει την επαναστατική δουλειά. Άνοιξε ένα μπαρμπέρικο στη Βαρσοβία το 1924 και ξεκίνησε επαφές με την ανανεωμένη συνομοσπονδία Ναμπάτ, που λειτουργούσε, πλέον, παράνομα στην Ουκρανία. Ο Τσερνιάκ έκανε ταξίδια στη Σοβιετική Ένωση σαν αγγελιοφόρος του εκεί αναρχικού κινήματος, αλλά το τελευταίο του ταξίδι έληξε πρόωρα όταν συνελήφθη από την Πολωνική αστυνομία κοντά στα σύνορα. Τώρα, οι αναρχικές παράνομες ομάδες φαίνεται να έχουν αλωθεί τελείως από Σοβιετικούς (και πιθανώς Πολωνούς) πράκτορες, αλλά ο Τσερνιάκ ο ίδιος φαίνεται να έμεινε ανεξαγόραστος.
Ενώ αντιμετώπιζε σοβαρές κατηγορίες στην Πολωνία, κατάφερε να ξεφύγει ξανά και να πάει στο Παρίσι, στους Ρώσους αναρχικούς εμιγκρέδες που συσπειρώθηκαν γύρω από το περιοδικό Delo Truda, στο οποίο συμμετείχαν ευδιάκριτα οι Μάχνο και Πίτερ Αρσίνοφ. Ο Τσερνιάκ δε συμφωνούσε με την αμφιλεγόμενη «Πλατφόρμα» που ανέπτυξε αυτή η ομάδα και σύντομα κατέδειξε ένα μέλος της σαν πράκτορα της GPU (της Σοβιετικής μυστικής αστυνομίας). Το 1930 ο Τσερνιάκ μετανάστευσε στο Μπουένος Άιρες με την οικογένειά του. Σ’ αυτό το σημείο εξαφανίζεται από τις ιστορικές αναφορές, αν και υπάρχουν ενδείξεις ότι τα παιδιά του τελικά επέστρεψαν στις ΗΠΑ, όπου είχαν γεννηθεί.
Ο Τσερνιάκ ίσως επέζησε περισσότερο από όλους τους γνωστούς συνεργάτες του στη Μαχνοβίτικη kontrrazvedka, που σκοτώθηκαν είτε στον Εμφύλιο Πόλεμο ή, αν επέζησαν τόσο πολύ, στις εκκαθαρίσεις του Στάλιν. Λόγω της καταδίκης του το 1923, ο Μαξ Τσερνιάκ, που εξαπέλυσε έναν αμείλικτο πόλεμο τρόμου ενάντια σε αρκετά διαφορετικά καθεστώτα, απολαμβάνει σήμερα στη Ρωσία το επίσημο στάτους του «θύματος πολιτικής τρομοκρατίας στην ΕΣΣΔ».
Μάλκολμ Άρτσιμπαλντ
Μετάφραση-Απόδοση: Αναρχικός Πυρήνας ΞΑΝΑ ΣΤΟΥΣ ΔΡΟΜΟΥΣ
________________________
- ΣτΜ: περιοχή έκτασης 20% περίπου της αυτοκρατορικής Ρωσίας που σήμερα αντιστοιχεί στη Λευκορωσία, Λιθουανία, Πολωνία, Μολδαβία, Ουκρανία, και τμήματα της δυτικής Ρωσίας.
- Το IWW εξέδιδε εφημερίδες σε πολλές γλώσσες στοχεύοντας στους μετανάστες εργάτες.
- ΣτΜ: αρχηγός των Κοζάκων.
- «Ναμπάτ» σημαίνει «συναγερμός» ή «κουδούνι».
- ΣτΜ: το κομμάτι της Ουκρανίας που βρίσκεται στην ανατολική (αριστερή) όχθη του ποταμού Δνείπερου.
- εύκαμπτο μπαστούνι που χρησιμοποιείται για τον καθαρισμό των οπών του τυφεκίου που στην άκρη του έχει ένα είδος συρμάτινης βούρτσας (γνωστό και ως μάκτρο).
- Και να συμπεριφέρεται με αυτόν τον απάνθρωπο τρόπο προς αυτούς.
- Η συζήτηση καταγράφεται λεπτομερώς από τον Μπέλας.
- ΣτΜ: για τη χρηματοδότηση αυτής της επιχείρησης η Νικιφόροβα φέρεται να ζήτησε από το Μάχνο 250.000 ρούβλια. Ο Μάχνο αρνήθηκε να της τα δώσει και έβγαλε πιστόλι, αλλά η Μαρούσα ήταν πιο γρήγορη και τον σημάδεψε πρώτη, με αποτέλεσμα να πάρει τελικά τα λεφτά [Αναφορά στο ATAMANSHA: Η ζωή της MARUSYA NIKIFOROVA, του Malcolm Archibald].
- ΣτΜ: Η ομάδα αυτή, με τους Κοβάλεβιτς-Σομπόλεβ, τελικά πήγε στη Μόσχα, και μετά από κάποιες ληστείες που διέπραξε, οργάνωσε τη βομβιστική επίθεση (βλ. και Διαδρομή Ελευθερίας τεύχος 116) στη συνάντηση της Μοσχοβίτικης Επιτροπής του Μπολσεβίκικου Κόμματος στις 25/9/1919, με 12 νεκρούς και 55 τραυματίες. Στο επακόλουθο ανθρωποκυνηγητό, οι Κοβάλεβιτς-Σομπόλεβ σκοτώθηκαν στις ένοπλες συμπλοκές, ενώ κάποιοι εναπομείναντες ανατινάχθηκαν οχυρωμένοι σε μια αγροικία, παίρνοντας μαζί τους και κάποιους Τσεκιστές.
Βιβλιογραφικές Αναφορές
- Kontrrazvedka. Edmonton, 2008.
- Chop and I.I. Liman. [Free Berdyansk]. Zaporozhye, 2007.
- Danilov and T. Shanin, eds. [Nestor Makhno. Peasant movement in Ukraine. 1918-1921: Documents and materials]. Moscow, 2006.
- Drinnon and A. M. Drinnon, ed. Nowhere at Home. Letters from Exile of Emma Goldman and Alexander Berkman. New York, 1975.
- [Adventurers of the ?ivil War]. Moscow, 2000.
- Savchenko, [Makhno]. Kharkov, 2005.
- Yarutsky. [Makhno and the Makhnovists].Maryupol, 1995.
- Yelensky, In the Social Storm: Memoirs of the Russian Revolution, προσβάσιμο στο http://libcom.org/library/memoirs-russian-revolution-boris-yelensky.
Από την αναρχική εφημερίδα ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ, φ. 126, Απρίλιος 2013
