Η φυλακή δεν είναι ένας ευχάριστος προορισμός. Αυτό το ξέρουν όλοι. Όμως ενώ αποτελεί οικουμενική αλήθεια πως οι φυλακές όλου του κόσμου είναι σκατά, μερικές χώρες καταφέρνουν να τις κάνουν ακόμη πιο σκατά. Από χώρα σε χώρα και από πόλη σε πόλη λοιπόν, η κάθε φυλακή είναι σκατά με τον δικό της μοναδικό τρόπο. Οι δυο μεταβλητές οι οποίες καθορίζουν τον τρόπο και την ποιότητα με την οποία η κάθε φυλακή πετυχαίνει να γίνεται ανυπόφορη είναι η απαιτούμενη πειθαρχία και –συνήθως σε αντιδιαστολή– οι συνθήκες διαβίωσης. Αν στις Ελληνικές φυλακές για παράδειγμα οι κρατούμενοι κοιμούνται δίπλα από την τουαλέτα και είναι πια εξοικειωμένοι με τα διάφορα είδη κοριών και κατσαρίδων, αφού φωλιές τους υπάρχουν σε κάθε σχεδόν στρώμα ενώ κατά μονάδες συναντώνται στις μερίδες του φαγητού, το πρόγραμμα στο οποίο καλούνται να πειθαρχούν είναι αρκετά ελαστικό και ο τρόπος που απευθύνονται στην σωφρονιστική υπηρεσία δεν υπακούει σε κάποιο αυστηρό πρωτόκολλο.
Φυσικά οι φυλακές κάθε χώρας αντανακλούν και συμπυκνώνουν με μια σχετική αναλογία τον τρόπο λειτουργίας του κρατικού μηχανισμού και όψεις της λειτουργίας της κάθε κοινωνίας. Έτσι οι Ιαπωνικές φυλακές –καθώς η Ιαπωνική κοινωνία χαρακτηρίζεται από ένα πολύ αυστηρό και ιεραρχικό σύστημα που διαποτίζει σχεδόν κάθε όψη της καθημερινότητας της– είναι μάλλον αυτές που κανένας κρατούμενος δεν θα ήθελε να βρεθεί. Παρά τα χαμηλά ποσοστά βίας και εκμετάλλευσης μεταξύ κρατουμένων, παρά τα καθαρά ρούχα και τις σχετικά καθαρές εγκαταστάσεις, παρά τις σχετικά ποιοτικές αν και όχι επαρκείς μερίδες φαγητού, οι φυλακές της Ιαπωνίας αποτελούν μια μάλλον σωφρονιστική κόλαση δεδομένης της ακραίας πειθαρχίας που επιβάλλεται στους κρατούμενους. Οι κρατούμενοι είναι στερημένοι από οποιαδήποτε έννοια δικαιώματος ενώ υποβάλλονται σε μια σειρά ακραίων απαγορεύσεων, ακολουθούν μια καθημερινότητα βάση ενός πολύ αυστηρού προγράμματος, η πειθαρχία είναι πραγματικά δρακόντεια ενώ οι πειθαρχικές ποινές που προβλέπονται, πέραν των ελάχιστων αφορμών για τις οποίες επιβάλλονται είναι από μόνες τους ακραίες.
Τα δύσκολα για τον ύποπτο στην Ιαπωνία, όπως και σε κάθε χώρα, ξεκινάνε από την σύλληψη του. Όμως ενώ για παράδειγμα στην Ελλάδα η ανάκριση και τα βασανιστήρια που την συνοδεύουν –σωματικά ή ψυχολογικά– κρατάνε επισήμως 24ώρες και με διάφορους τρόπους μπορεί να φτάσουν και τις εφτά ημέρες στην Ιαπωνία κρατάνε επισήμως 72 ώρες και στην πραγματικότητα μπορεί να ξεπεράσουν τις 23 ημέρες. Μέσα σε αυτό το διάστημα ο ύποπτος, προκειμένου να ομολογήσει υφίσταται μια σειρά από βασανιστήρια που ξεκινάνε από τη στέρηση τροφής και νερού, συνεχίζουν με καθήλωση σε μια στάση για πολλές ώρες συνοδευόμενη από μια ποικιλία απειλών και καταλήγουν σε παραδοσιακό ασφαλίτικο ιαπωνικό ξύλο. Όλο αυτό το διάστημα, ο ύποπτος δεν έχει την δυνατότητα να μιλήσει με δικηγόρο. Λογικά δεν υπάρχει κανείς στην Ιαπωνία που να μην έχει ομολογήσει ότι του έχει υποδειχθεί από τις αρχές.
Ο κατηγορούμενος μετά το πέρας της ανάκρισης οδηγείται σε δικαστική φυλακή μέχρι και την δίκη του η οποία σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να ολοκληρωθεί μετά από μερικά χρόνια. Μετά καταλήγει σε κανονική φυλακή. Τόσο στις δικαστικές φυλακές όσο και στων καταδίκων οι περισσότεροι κρατούμενοι απολαμβάνουν την άνεση του μονόκλινου κελιού. Μια άνεση που εξουδετερώνεται από το γεγονός ότι τα κελιά είναι τόσο μικρά που σε κάποιες περιπτώσεις, προκειμένου να ξεδιπλώσει το φουτόν (το παραδοσιακό ιαπωνικό στρώμα εδάφους) με τρόπο τέτοιον που να χωράει να ξαπλώσει, ο κρατούμενος πρέπει να το τοποθετήσει διαγωνίως. Είτε σε ατομικό κελί είτε σε θάλαμο πάντως, ισχύουν ακραίες απαγορεύσεις για τον αριθμό αντικειμένων που επιτρέπεται να κατέχει, συμπεριλαμβανομένων φωτογραφιών και προσωπικής αλληλογραφίας. Το φυσικό φως είναι ανεπαρκές και ο ηλεκτρικός φωτισμός χρησιμοποιείται συνήθως κατά την διάρκεια όλης της ημέρας. Ο διακόπτης ελέγχεται από κάποιον φύλακα ενώ ακόμη και το βράδυ υπάρχει αναμμένη μια μικρή λάμπα. Τα κελιά είναι πολύ κρύα τον χειμώνα και πολύ ζεστά το καλοκαίρι.
Οι απείθαρχοι κρατούμενοι τοποθετούνται στα πιο κακοσυντηρημένα κελιά με περισσότερη υγρασία και έντομα.
Οι κρατούμενοι υφίστανται πολλούς περιορισμούς στη επικοινωνία τους τόσο μεταξύ τους όσο και με τον έξω κόσμο. Οι υπόδικοι κρατούμενοι μπορούν να απολαμβάνουν καθημερινά επισκεπτήρια από οποιονδήποτε επιθυμεί να τους επισκεφθεί όμως οι κατάδικοι περιορίζονται σε ένα επισκεπτήριο τον μήνα από την οικογένεια τους. Και στις δυο περιπτώσεις τα επισκεπτήρια διεξάγονται μέσα από προστατευτικό τζάμι που κάνει αδύνατη την φυσική επαφή. Κατά την διάρκεια του επισκεπτηρίου η σωφρονιστική υπηρεσία βιντεοσκοπεί την συζήτηση ενώ απαγορεύεται να μιλάνε σε οποιαδήποτε άλλη γλώσσα εκτός των ιαπωνικών ή των αγγλικών –σε περιπτώσεις που ο κρατούμενος δεν μιλάει μια από τις δυο γλώσσες είναι αναγκασμένος να περιορίζεται σε οπτική επαφή με τον επισκέπτη του χωρίς να συζητάει. Οποιαδήποτε χειρονομία, οποιαδήποτε συνθηματική λέξη και οποιαδήποτε αύξηση της έντασης στην φωνή δίνει το δικαίωμα στον σωφρονιστικό υπάλληλο να διακόψει το επισκεπτήριο το οποίο υπό κανονικές συνθήκες διαρκεί, βάση του σωφρονιστικού κώδικα, από πέντε μέχρι τριάντα λεπτά. Οι μόνες επισκέψεις που δεν βιντεοσκοπούνται είναι των συνηγόρων μόνο στην περίπτωση που πρόκειται για υπόδικους.
Περιορισμοί υπάρχουν και στην αλληλογραφία. Πέρα από έναν μεγάλο όγκο επιστολών που λογοκρίνεται και δεν παραδίδεται ή δεν αποστέλλεται ποτέ, για τους καταδικασμένους κρατούμενους ισχύουν περιορισμοί στο ανώτατο όριο που μπορεί να στείλει κανείς, ο οποίος είναι αντίστοιχος με τον αριθμό των επισκεπτηρίων που επιτρέπονται.
Το ίδιο καθεστώς περιορισμών ισχύει και για την επικοινωνία μεταξύ κρατουμένων οι οποίοι μπορούν να συνομιλούν για πολύ συγκεκριμένους λόγους. Ο σωφρονιστικός υπάλληλος έχει το δικαίωμα να απαγορεύσει οποιαδήποτε συζήτηση αν το κρίνει απαραίτητο.
Οι κανόνες στις ιαπωνικές φυλακές καθορίζουν την παραμικρή λεπτομέρεια της καθημερινής ζωής των κρατουμένων και οποιαδήποτε παρέκκλιση τιμωρείται. Μέρος των κανόνων αποτελούν ο τρόπος που τοποθετεί κανείς τα ελάχιστα αντικείμενα που επιτρέπεται να κατέχει, ο τρόπος που στέκεται στην καταμέτρηση, ο τρόπος που παρελαύνει πηγαίνοντας προς την καταναγκαστική εργασία –για 35$ τον μήνα, το μέρος που σημειώνει οτιδήποτε και φυσικά ο τρόπος που κοιμάται. Τιμωρία έχει επιβληθεί σε κρατούμενο επειδή εντοπίστηκε να έχει κάνει μαθηματική πράξη σε πρόχειρο χαρτί που δεν προβλέπονταν για την συγκεκριμένη χρήση. Κατά την διάρκεια του νυχτερινού σιωπητήριου οι κρατούμενοι οφείλουν να κοιμούνται ανάσκελα πάνω στο στρώμα τους. Αν διαβάζουν, αν μιλάνε, αν σηκωθούν από το κρεβάτι, αν βάλουν το μαξιλάρι ή τα σκεπάσματα πάνω στο κεφάλι τιμωρούνται. Αν οι σωφρονιστικοί υπάλληλοι εντοπίσουν κάποιον κρατούμενο να κοιμάται μπρούμυτα τον ξυπνάνε και του κάνουν παρατήρηση. Αυτό μπορεί να συμβεί δυο φορές. Την τρίτη φορά η ανοχή τους εξαντλείται και ο απείθαρχος κρατούμενος τιμωρείται.
Η δυνατότητα για μπάνιο περιορίζεται σε δυο με τρεις φορές την εβδομάδα και ο χρόνος δεν ξεπερνάει τα δέκα λεπτά. Οι κρατούμενοι στις ιαπωνικές φυλακές μπορούν να γυμνάζονται τρία τριαντάλεπτα την εβδομάδα. Οποιαδήποτε σωματική άσκηση εκτός του συγκεκριμένου προγράμματος τιμωρείτε.
Υπάρχει ένα πολύ αυστηρό πρωτόκολλο βάση του οποίου ο κρατούμενος μπορεί να απευθύνεται σε σωφρονιστικό υπάλληλο. Οποιαδήποτε παραβίαση του τιμωρείται. Ο κρατούμενος που θα ξεπεράσει τα όρια και τολμήσει να κοιτάξει κάποιον σωφρονιστικό υπάλληλο στα μάτια, φυσικά τιμωρείται.
Οι τιμωρίες που προβλέπονται είναι κομματάκι δυσάρεστες. Οι συνηθισμένη τιμωρία για τις παραβάσεις που αναφέρθηκαν πιο πάνω είναι ο εγκλεισμός σε κελί απομόνωσης που μπορεί να φτάσει σε διάρκεια και τους δυο μήνες. Κατά την διάρκεια της τιμωρίας σε αυτά τα κελιά, ο τιμωρημένος κρατούμενος απαγορεύεται να μιλάει, να διαβάζει, να ασκείται και να έχει οποιουδήποτε είδους επαφή με τον έξω κόσμο. Μπορεί όμως να χρησιμοποιεί την τουαλέτα, όχι φυσικά όποτε θέλει αλλά σε συγκεκριμένες ώρες της ημέρας. Την υπόλοιπη ώρα πρέπει να κάθεται ακίνητος.
Οι τιμωρίες που προβλέπονται για περιστατικά βίας ή απόπειρες απόδρασης είναι λιγάκι πιο σκληρές. Ο τιμωρημένος περνάει μια περίοδο που κρατάει από μερικές ώρες μέχρι μερικές μέρες φορώντας μια στολή σαν ζουρλομανδύα καθηλωμένος στα γόνατα του. Εκτός των πόνων που προκαλεί αυτή η μέθοδος είναι επίσης κομμάτι ταπεινωτική καθώς ο απείθαρχος κρατούμενος είναι αναγκασμένος να τρώει και να πηγαίνει τουαλέτα χωρίς να μπορεί να χρησιμοποιεί τα χέρια του. Όταν ολοκληρωθεί ο προβλεπόμενος χρόνος αυτού του σταδίου, οδηγείται στο κελί απομόνωσης για το υπόλοιπο της τιμωρίας.
Ακόμη πιο άτυχοι είναι οι θανατοποινίτες καθώς δεν αρκεί ότι θα τους εκτελέσουν αλλά επιπλέον είναι αναγκασμένοι να περιμένουν σε κελί απομόνωσης, τις περισσότερες φορές χωρίς καμιά επαφή με τον έξω κόσμο ή με άλλους κρατούμενους και χωρίς την δυνατότητα οποιασδήποτε δραστηριότητας. Αυτή η συνθήκη μπορεί να διαρκέσει ακόμη και δεκαετίες ενώ μαθαίνουν για την επικείμενη εκτέλεση τους μια ώρα πριν.
Η αυστηροποίηση του σωφρονιστικού καθεστώτος στην Ιαπωνία ξεκινάει από την δεκαετία του 1980 και προφανώς αντανακλά την σκλήρυνση της ποινικής καταστολής η οποία ήρθε ως συνέπεια της διάρρηξης των ως τότε, πολύ καλών και ημιθεσμικών σχέσεων του ιαπωνικού κράτους με την Γιακούζα, η οποία είχε παραδοσιακά αναλάβει την διαχείριση και τον έλεγχο της παραβατικής οικονομίας για λογαριασμό του ιαπωνικού κράτους. Ωστόσο όταν η Γιακούζα επεκτάθηκε από την παραβατική οικονομία στον κατασκευαστικό κλάδο, το ιαπωνικό κράτος έλαβε δραστικά μέτρα για τον περιορισμό της δύναμης της, προωθώντας πολύ αυστηρή αντεγκληματική νομοθεσία.
του Τάσου Θεοφίλου
